Ένα από τα τμήματα του αρχαίου μωσαϊκού. Πηγή: Brian T. Jacobs, στέλεχος του National Geographic.  Φωτό: Mark Thiessen. Πηγές: Jodi Magness, Πανεπιστήμιο Chapel Hill Βορ.Καρολίνας, Karen Britt, Πανεπιστήμιο Δυτικής Καρολίνας

Πολλές εκπληκτικές σκηνές έχουν αποκαλυφθεί στην τοποθεσία μιας συναγωγής του 5^ου αιώνα στο Ισραήλ, όπου αρχαιολόγοι  κάνουν ανασκαφές για ένα περίτεχνο μωσαϊκό δάπεδο από το 2012.

«Οι ανακαλύψεις στην Huqoq*, μια τοποθεσία τρία μίλια δυτικά της Θάλασσας της Γαλιλαίας (Λίμνη Γεννησαρέτ), είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακές, εξ αιτίας των ασυνήθιστων θεμάτων που αποτυπώνονται στο δάπεδο της συναγωγής», είπε η διευθύντρια της εκσκαφής  Jodi Magness.

Μαζί με τις απεικονίσεις από βιβλικές ιστορίες όπως η Κιβωτός του Νώε, οι κατάσκοποι του Μωυσή, και η διάνοιξη της Ερυθράς Θάλασσας – που ήδη είναι σπάνιες, έως και ανεπιβεβαίωτες σε άλλες συναγωγές της περιόδου – το μωσαϊκό έχει και μη-βιβλικές λεπτομέρειες, όπως έρωτες, κλασικές θεατρικές μάσκες, και μια αινιγματική σκηνή με δύο ισχυρούς άνδρες συνοδευόμενους από στρατιώτες και ελέφαντες μάχης – η πρώτη μη-βιβλική σκηνή που έχει βρεθεί ποτέ μέσα σε συναγωγή, που η Magness πιστεύει πως πιθανότατα απεικονίζει τον Μέγα Αλέξανδρο.

(Φωτό: Jim Haberman)

Η σκηνή αυτή στο μωσαϊκό συμπεριλαμβάνει και ελέφαντες αρματωμένους για μάχη – λεπτομέρεια που παραπέμπει στην ιστορία των Μακκαβαίων, των Ιουδαίων ηγετών που οργάνωσαν επανάσταση εναντίον της Αυτοκρατορίας των Σελευκιδών, και που ήσαν απόγονοι ενός των στρατηγών του Μεγάλου Αλεξάνδρου και διάσημοι για την συμμετοχή ελεφάντων στα στρατεύματά τους.

Όμως η διευθύντρια της ανασκαφής Jodi Magness, προτείνει μια αλλιώτικη ερμηνεία.  Πιστεύει πως ο ηγέτης του στρατού δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον Μέγα Αλέξανδρο. Η συνάντησή του με τον αρχιερέα της Ιερουσαλήμ (που δείχνει με το δάχτυλο επάνω, προς τον Θεό του) δεν έγινε ποτέ, όμως ήταν ένα κομμάτι ιστορικού μύθου που θα ήταν πολύ γνώριμος στους κατοίκους της Χουκόκ. «Μετά από τον θάνατο του Αλεξάνδρου το 323 προ Χριστού, όταν η φήμη του εξαπλωνόταν και η σημαντικότητά του έγινε πασιφανής εξ αιτίας του τρόπου που άλλαξε το πρόσωπο της Εγγύς Ανατολής, οι Εβραίοι – όπως άλλωστε και άλλοι αρχαίοι λαοί – επιζήτησαν να ταυτισθούν με εκείνον και το μεγαλείο του», διευκρίνισε η Magness.

****

Οι πιο πρόσφατες  σκηνές που αποκαλύφθηκαν από τους αρχαιολόγους είναι ο Ιωνάς να καταβροχθίζεται από ένα ψάρι, καθώς και η οικοδόμηση του Πύργου της Βαβέλ:

Λεπτομέρεια του 1600χρονου μωσαϊκού που απεικονίζει (πάνω) τα 12 σύμβολα του ζωδιακού κύκλου, (κέντρο) τον Ιωνά να τον καταπίνει ένα ψάρι, και (κάτω) την κατασκευή του Πύργου της Βαβέλ.  Φωτό από το NATIONAL GEOGRAPHIC

Οι 1600χρονες σκηνές του μωσαϊκού στην Huqoq έχουν αξιοσημείωτη λεπτομέρεια. Για παράδειγμα, οι αρχαιολόγοι μπόρεσαν να διακρίνουν δεκάδες είδη ψαριών καθώς και ένα χταπόδι και ένα δελφίνι, στο τμήμα που απεικονίζεται ο Ιωνάς.  Η σκηνή που απεικονίζει την κατασκευή του Πύργου της Βαβέλ φέρει μια ποικιλία εργατών με διαφορετικό χρώμα δέρματος, ενδυμάτων και κομμώσεις, αντικατοπτρίζοντας έτσι τις διαφορές που τους είχε δώσει ο Θεός, όταν αποπειράθηκαν να χτίσουν ένα πύργο που θα έφθανε στον ουρανό.  Επί πλέον, οι απεικονίσεις εξόρυξης, ξυλουργικής και ανύψωσης λίθων με ένα πολύπλοκο μηχανισμό με τροχαλία παρέχουν μοναδική πληροφόρηση για τις κατασκευαστικές τεχνικές των αρχαίων Ρωμαίων.

«Τα “απαράμιλλα” ευρήματα στην Huqoq, που αποκαλύφθηκαν με την στήριξη της  National Geographic Society, έρχονται σε αντίθεση με την ιδέα πως οι εβραϊκές αποικίες στην Γαλιλαία υπέφεραν καθώς αυξανόταν η επίδραση του Χριστιανισμού στην περιοχή», είπε η Magness.  Όχι μόνο είναι εξαιρετικής ποιότητας η τέχνη μέσα στην συναγωγή, αλλά επί πλέον φωτίζει μια πλούσια οπτική κουλτούρα, σε εποχή που πιστευόταν πως η εβραϊκή τέχνη περιφρονούσε τις εικόνες.

«Υπάρχει εκείνη η εντύπωση πως η εβραϊκή τέχνη ποτέ δεν αποτύπωνε μορφές», είπε η Magness, «όμως έχουμε κάμποσες συναγωγές από την περίοδο αυτή που έχουν απεικονίσεις μορφών όπως ζώα και ανθρώπους».

Αυτό που εντυπωσιάζει ιδιαίτερα είναι πως αυτή η μνημειώδης, περίτεχνα διακοσμημένη συναγωγή μοιάζει να ήταν το θρησκευτικό κέντρο ενός μικρού – αν και ευκατάστατου – εβραϊκού χωριού.  «Δεν έχω καμία εξήγηση για ένα τέτοιο μεγαλοπρεπές κτίριο μέσα σε μια τόσο μικρή αποικία» είπε η Magness. «Είναι βέβαιο πως δεν ήταν στο ραντάρ αναζήτησης κανενός, πριν αρχίσουμε εμείς τις εκσκαφές εκεί.»
 

Λεπτομέρειες σχετικές με τις διάφορες εικόνες του μωσαϊκού

Λεπτομέρεια του μωσαϊκού που απεικονίζει την βιβλική αναφορά στην Αιλίμ.  Αποκαλύφθηκε το 2019 κατά την συνεχιζόμενη εκσκαφή της συναγωγής στην Huqoq, υπό την διευθύντρια Magness. «Έχουμε αποκαλύψει την πρώτη απεικόνιση που έχει βρεθεί ποτέ στην αρχαία εβραϊκή τέχνη, της βιβλικής αναφοράς στην Αιλίμ» είπε η Magness.   (φωτό Jim Haberman)

«27 Και ήλθοσαν εις Αιλίμ, και ήσαν εκεί δώδεκα πηγαί υδάτων και εβδομήκοντα στελέχη φοινίκων· παρενέβαλον δε εκεί παρά τα ύδατα»   (Εξοδ. 15:27)

Η ιστορία της Αιλίμ – ως επί το πλείστον παραθεωρημένη στην εβραϊκή τέχνη μέχρι σήμερα – έγινε σύντομα μετά την φυγή των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο, αλλά προ της μακράς περιπλάνησής τους στην έρημο.  Η Αιλίμ περιγράφεται ως μια όαση, με 12 πηγές νερού και 70 φοινικόδεντρα.

Μετά από μια σύντομη παραμονή στην Μερρά (τόπος πικρού νερού που θαυματουργικά έγινε γλυκό), η κατασκήνωση στην Αιλίμ θα ήταν σίγουρα μια ευχάριστη ανάπαυλα. (Φωτό της αποξηραμένης περιοχής Μερρά σήμερα, με ελάχιστους φοίνικες)

22 Εξήρε δε Μωυσής τους υιούς Ισραήλ από θαλάσσης ερυθράς και ήγαγεν αυτούς εις την έρημον Σουρ· και επορεύοντο τρεις ημέρας εν τη ερήμω και ουχ ηύρισκον ύδωρ ωστε πιείν. 23 ήλθον δε εις Μερρά και ουκ ηδύναντο πιείν εκ Μερράς, πικρόν γαρ ην· δια τούτο επωνόμασε το όνομα του τόπου εκείνου Πικρία. 24 και διεγόγγυζεν ο λαός επί Μωυσή λέγοντες· τι πιόμεθα; 25 εβόησε δε Μωυσής προς Κύριον, και έδειξεν αυτω Κύριος ξύλον, και ενέβαλεν αυτό εις το ύδωρ, και εγλυκάνθη το ύδωρ.  (Εξοδ. 15:22-25)

 8 και απήραν απέναντι Ειρώθ και διέβησαν μέσον της θαλάσσης εις την έρημον και επορεύθησαν οδόν τριών ημερών δια της ερήμου αυτοί και παρενέβαλον εν Πικρίαις. 9 και απήραν εκ Πικριών και ήλθον εις Αιλίμ· και εν Αιλίμ δώδεκα πηγαί υδάτων και εβδομήκοντα στελέχη φοινίκων, και παρενέβαλον εκεί παρά το ύδωρ. 10 και απήραν εξ Αιλίμ και παρενέβαλον επί θάλασσαν ερυθράν. 11 και απήραν από θαλάσσης ερυθράς, και παρενέβαλον εις την έρημον Σιν.  (Αριθ.33:8-11)

«Στο μωσαϊκό τμήμα αυτό, φαίνονται τσαμπιά με χουρμάδες να συλλέγονται από άνδρες εργάτες ζωσμένους με πανί, οι οποίοι αφήνουν τα τσαμπιά να γλιστρούν κάτω με σχοινιά που κρατούν άλλοι άνδρες στο έδαφος.  Στο μεσαίο τμήμα του μωσαϊκού είναι μια σειρά από πηγάδια που εναλλάσσονται με φοίνικες.  Αριστερά σε αυτό το τμήμα φαίνεται ένας άνδρας με κοντό ένδυμα που κρατάει δοχείο νερού, να περνάει από την πύλη μιας πόλης περιστοιχισμένης με ‘οδοντωτούς΄ πύργους», είπε η Magness.  Η αναγνώριση της Αιλίμ στην απεικόνιση αυτή επιβεβαιώνεται, από μια επιγραφή πάνω από την πύλη, που λέει ‘και ήλθαν στην Αιλίμ’…»

Το τμήμα του μωσαϊκού με την Αιλίμ έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Magness, καθώς το περιστατικό «γενικά θεωρείται ένα μάλλον μικρό επεισόδιο στις περιπλανήσεις των Ισραηλιτών στην έρημο – που εγείρει την απορία, γιατί να ήταν τόσο σημαντικό σε αυτή την εβραϊκή αποικία της Κάτω Γαλιλαίας;» είπε η Magness

Σύμφωνα με το βιβλικό σχόλιο του γάλλου ραββίνου μελετητή Rashi (Shlomo Yitzchaki, 1040-1105), ο οποίος έκανε αναφορά και σε πρώιμες ραββινικές αναφορές, οι 12 πηγές νερού αντιστοιχούν στις 12 φυλές του Ισραήλ, και τα 70 φοινικόδεντρα είναι οι 70 πρεσβύτεροι.

Δεδομένου ότι η συναγωγή θεωρείται κατασκευή των αρχών του 5ου αιώνα, μήπως το μωσαϊκό, που συναρμολογήθηκε μέσα στον 5ο αιώνα, είναι κάποιο απόκρυφο μήνυμα που προέβλεψε τις φθίνουσες δυνάμεις του Μεγάλου Σανχέδριν (Συνέδριον) το οποίο διέλυσε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία το 425 μετά Χριστόν;

Μωσαϊκό στην συναγωγή Huqoq, απεικονίζοντας την χωρισμένη Ερυθρά Θάλασσα. (Φωτό: Jim Haberman)

Τμήμα του μωσαϊκού με την Ερυθρά Θάλασσα, όπου φαίνονται οι στρατιώτες του Φαραώ, τα άρματα και τα άλογα να καταποντίζονται, ακόμα και να κατασπαράζονται από μεγάλα ψάρια. (Φωτό: Jim Haberman)

Μωσαϊκό στην συναγωγή Huqoq, απεικονίζοντας τον μήνα Τεβέθ (Δεκέμβριος-Ιανουάριος)  με το ζωδιακό σύμβολο του Αιγόκερω.  (Φωτό: Jim Haberman)

Λεπτομέρεια του μωσαϊκού στην συναγωγή Huqoq που απεικονίζει ένα πρεσβύτερο με λευκά γένια. (Φωτό: Jim Haberman)

Λεπτομέρεια του μωσαϊκού στην συναγωγή Huqoq που απεικονίζει έναν ελέφαντα μάχης. (Φωτό: Jim Haberman)

Αν και οι ελέφαντες είναι αρκετά εντυπωσιακοί, η  Magness είπε πως δεν πιστεύει οι καλλιτέχνες να είχαν δει αληθινούς ελέφαντες ποτέ τους, επειδή «μοιάζουν υπερβολικά με καρτούν»

Λεπτομέρεια του μωσαϊκού στην συναγωγή Huqoq που απεικονίζει τους δύο Ισραηλίτες κατασκόπους που έστειλε ο Μωυσής να κατασκοπεύσουν την Γη Χαναάν, οι οποίοι επιστρέφουν με ένα τσαμπί από τεράστια σταφύλια. (Φωτό: Jim Haberman)

Λεπτομέρεια του μωσαϊκού στην συναγωγή Huqoq που απεικονίζει δύο γαϊδουράκια στο τμήμα με την Κιβωτό του Νώε.  (Φωτό: Jim Haberman)

Λεπτομέρειες του μωσαϊκού στην συναγωγή Huqoq που απεικονίζουν εργάτες σε διάφορα στάδια κατά την κατασκευή του πύργου της Βαβέλ. .  (Φωτό: Jim Haberman)

Λεπτομέρεια του μωσαϊκού στην συναγωγή Huqoq που απεικονίζει τον Σαμψών να σηκώνει την πύλη της Γάζας  στους ώμους.   (Φωτό: Jim Haberman)

1 Και επορεύθη Σαμψών εις Γάζαν· και είδεν εκεί γυναίκα πόρνην και εισήλθε προς αυτήν. 2 και ανηγγέλη τοις Γαζαίοις λέγοντες· ήκει Σαμψών ώδε. και εκύκλωσαν και ενήδρευσαν επ' αυτόν όλην την νύκτα εν τη πύλη της πόλεως και εκώφευσαν όλην την νύκτα λέγοντες· έως διαφαύση ο όρθρος, και φονεύσωμεν αυτόν. 3 και εκοιμήθη Σαμψών έως μεσονυκτίου· και ανέστη εν ημίσει της νυκτός και επελάβετο των θυρών της πύλης της πόλεως συν τοις δυσί σταθμοίς και ανεβάσταζεν αυτάς συν τω μοχλώ και έθηκεν επί ώμων αυτού και ανέβη επί την κορυφήν του όρους του επί προσώπου του Χεβρών και έθηκεν αυτά εκεί.   (Κριταί 16:1-3).

Λεπτομέρεια του μωσαϊκού στην συναγωγή Huqoq που απεικονίζει τον Σαμψών και μια σκηνή από το Βιβλίο των Κριτών, όταν ο Σαμψών έδεσε πυρσούς στις ουρές 300 αλεπούδων:

4 και επορεύθη Σαμψών και συνέλαβε τριακοσίας αλώπεκας και έλαβε λαμπάδας και επέστρεψε κέρκον προς κέρκον και έθηκε λαμπάδα μίαν αναμέσον των δύο κέρκων και έδησε· 5 και εξέκαυσε πυρ εν ταις λαμπάσι και εξαπέστειλεν εν τοις στάχυσι των αλλοφύλων, και εκάησαν από άλωνος και έως σταχύων ορθών και έως αμπελώνος και ελαίας.  (Κριταί 15: 4-5)

Λεπτομέρεια του μωσαϊκού στην συναγωγή Huqoq που απεικονίζει θεατρική μάσκα.  (Φωτό: Jim Haberman)

Λεπτομέρεια του μωσαϊκού στην συναγωγή Huqoq που απεικονίζει δύο άγνωστα γυναικεία πρόσωπα να πλαισιώνουν μια επιγραφή που πιθανολογούν οι ειδικοί πως είναι λόγια προσευχής.   (Φωτό: Jim Haberman)