Ο Θεός έπλασε τον Αδάμ και την Εύα νήπια και τους τοποθέτησε στον παράδεισο. Ως αρχή στη ζωή τους αυτοί είχαν το ζωοποιό Πνεύμα και εξαιτίας αυτού ήταν κοινωνοί της ζωαρχικής Τριάδος.

Ο Θεός έδωσε σε αυτούς την εντολή, για να τελειοποιηθούν βαθμιαία και να φθάσουν με τον καιρό στην αθανασία και την θέωση. Σύμφωνα με αυτά, αν και πλάσθηκαν με την προοπτική για το κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν, έπρεπε μέσω της πνευματικής άσκησης να φτάσουν στο κατ’ εικόνα και το καθ’ ομοίωσιν του Θεού. Η τελείωση αυτή προϋποθέτει την ανιδιοτελή αγάπη όχι μόνο προς τον Θεό αλλά και προς τον πλησίον⁶.

Για να προφυλαχθούν οι πρωτόπλαστοι από επικίνδυνη και πρόωρη χρήση του δέντρου της γνώσης («η δε γνώσις καλή, επάν αυτή οικείως τις χρήσηται»)⁷, έδωσε ο Θεός την εντολή να μη φάνε από αυτό μέχρι τη στιγμή που μέσω της άσκησης για την τελείωση να γίνουν ώριμοι. Αυτοί όμως, με την προτροπή του διαβόλου, παράκουσαν την εντολή αυτή και έτσι εκτροχιάσθηκαν από την οδό της τελείωσης, και κατέστη πλέον σε αυτούς αδύνατον να φθάσουν στην αθανασία και τη θέωση, επειδή πληγώθηκαν από τον εχθρό. Έχασαν την ζωοποιό χάρη του Αγίου Πνεύματος και έγιναν νεκροί όσον αφορά την ψυχή. Ήθελε ο πονηρός να θανατώσει και σωματικά τους πρωτόπλαστους αλλά δεν μπόρεσε⁸. Κατόρθωσε όμως μέσω του Κάιν να θανατώσει το δίκαιο Άβελ και έτσι έγινε η αρχή του σωματικού θανάτου στον κόσμο. Ο διάβολος, με τη συνεργασία των άδικων ανθρώπων και των άλλων αγγέλων που τον ακολούθησαν στην πτώση, αύξησε τη δράση του στον κόσμο, και στο πρόσωπό του βασίλευσε η αμαρτία. Μέσω της αμαρτίας εισήλθε στον κόσμο ο θάνατος και επικράτησε. Ο Θεός επέτρεψε το θάνατο και τη διάλυση του ανθρώπου, από τη μια για να μην γίνει το κακό αθάνατο, απ’ την άλλη για να αναπλάσει τον άνθρωπο με την ανάσταση και επιπλέον για να δώσει στον άνθρωπο μέσω του γεγονότος του θανάτου ευκαιρία μετάνοιας και να τον δοκιμάσει μέσω των πειρασμών⁹.

Σύμφωνα με τους συγγραφείς της υπό εξέταση περιόδου και για όλους τους Έλληνες Πατέρες, ο Θεός είναι ζωή ή αυτοζωή, ενώ ο άνθρωπος δεν είναι ζωή, αλλά μετέχει στη ζωή. Άλλο, λοιπόν, είναι ο άνθρωπος, και άλλο η ζωή του ανθρώπου. Ο άνθρωπος μετέχει στη ζωή εξαιτίας της δημιουργικής και προνοητικής άκτιστης ενέργειας του Θεού. Αλλά η μετοχή στη ζωοποιό αυτή ενέργεια του Θεού μπορεί να καταστεί μόνιμη μόνο μέσω της ηθικής τελειοποίησης, επειδή μόνο το τέλειο μπορεί να γίνει πραγματικά αθάνατο. Μετά την πτώση η μονιμοποίηση της ζωοποιού και αφθαρτοποιού ενέργειας του Θεού πάνω στον άνθρωπο γίνεται μόνο μέσω της σωστικής ενέργειας του Χριστού. Παρά το γεγονός ότι ο σατανάς και οι άδικοι θα υπάρχουν αιωνίως στην κόλαση, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι από τη φύση τους αθάνατοι, ούτε ότι μετέχουν στη θεία αθανασία. Ο χωρισμός από τον Θεό είναι θάνατος. Άλλο, λοιπόν, είναι η αθάνατη ύπαρξη και τιμωρία των αδίκων στην κόλαση και άλλο η αθανασία των δικαίων¹⁰.

Μέσω της παράβασης της εντολής σχετικά με την πνευματική άσκηση οι πρωτόπλαστοι που δημιουργήθηκαν χωρίς καμία έλλειψη και κανένα ελάττωμα πληγώθηκαν από το σατανά και αστόχησαν στον αρχικό τους προορισμό. Απέτυχαν να φθάσουν στην τελείωση και στην αθανασία, δηλαδή στη θέωση. Με την εισαγωγή της αμαρτίας από το σατανά άνθησε, μεταξύ των ανθρώπων η αδικία. Ενώ ο προορισμός του ανθρώπου ήταν ν’ αγαπά ανιδιοτελώς τον Θεό και τον συνάνθρωπό του, με την υποκίνηση των πονηρών πνευμάτων και την δική του συναίνεση μετέθεσε την αγάπη του από τον Θεό και από το συνάνθρωπό του και αντάλλαξε την ανιδιοτελή αγάπη με την ιδιοτελή αγάπη του φόβου και έτσι έγινε ατομιστής και εγωιστής. Στερήθηκε την Πνευματική κοινωνία με τον Θεό, διαστράφηκαν και οι σχέσεις του με τον συνάνθρωπο. Στέρηση της κοινωνίας της ανιδιοτελούς αγάπης με τον Θεό και με το συνάνθρωπο σημαίνει στέρηση της ηθικής τελείωσης. Στέρηση όμως της ηθικής τελείωσης είναι στέρηση της πραγματικής αθανασίας της ψυχής με αποτέλεσμα τη φθορά και το θάνατο του σώματος. Ο χωρισμός από τον Θεό είναι θάνατος. Έτσι ο Θεός δεν δημιούργησε το θάνατο. Αυτοί προξένησαν το θάνατο είναι κατά πρώτο λόγο ο σατανάς και κατά δεύτερο λόγο ο άνθρωπος.

Σημειώσεις

6. Eιρηναίου, Έλεγχος, Ε΄, VI, 1.

7. Θεοφίλου, Β΄, 25.

8. Στο ίδιο Β΄, 29.

9. Ειρηναίου, Έλεγχος, Ε΄, 11, 3· II, 1. Παράβαλλε Γρηγορίου Παλαμά, Ομιλία λθ΄, εν Ιεροσολύμοις 1857. σελ. 219.

10. Δες ανωτέρω, κεφ. Δ΄, δ΄. Παράβαλλε G. Florovsky, The Idea of Creation, σελ. 76 και μετά.