Με μελαγχολικό χαμόγελο διαβάσαμε την είδηση: Διαγωνισμός ΚΕΠΕΚ: "Ο διαχρονικά αμφιλεγόμενος ρόλος της Ορθόδοξης Εκκλησίας στον ελλαδικό χώρο, από τον 4ο μεταχριστιανικό αιώνα μέχρι σήμερα, οι αιτίες και οι τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος σήμερα":  ΕΔΩ.

Το ΚΕΠΕΚ (Κίνηση Ελλήνων Πολιτών για την Εκκοσμίκευση του Κράτους) είναι ένας φορέας που δηλώνει εξαρχής τον αντιεκκλησιαστικό του χαρακτήρα, συνεπώς ο συγκεκριμένος διαγωνισμός είναι συνεπής προς τις αρχές και φυσικά προς το σκοπό του. Καμία αντίρρηση ως προς αυτό.

Θα θέλαμε όμως να επισημάνουμε ότι η εμφάνιση αυτού του διαγωνισμού ως αναβίωσης ενός αντίστοιχου, που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι το 1821 από το ελληνικό περιοδικό "Μέλισσα" (που εντάσσεται στο ρεύμα του νεοελληνικού διαφωτισμού), δεν είναι ακριβής, όπως παρατηρήσαμε με μια μικρή έρευνα.

Η πραγματικότητα είναι πως ο διαγωνισμός της "Μέλισσας" είχε τρία μέρη, γι' αυτό προκηρύχθηκαν με πανομοιότυπη διατύπωση ("Ποία και πόσα είναι τα κακά..." κ.λ.π.) τρία βραβεία, σε τρία συνεχόμενα έτη, επικεντρωμένα σε τρεις άξονες:

α) στην κακή παιδεία και κατ' επέκταση στους κακούς δασκάλους και λογίους (σχολαϊσμός) [διαγωνισμός "Μέλισσας" 1819],

β) στους κακούς άρχοντες (μακιαβελισμός αρχόντων) [διαγων. "Μέλισσας" 1820],

γ) στους κακούς ιεράρχες [διαγων. "Μέλισσας" 1821].

Άρα δεν πρέπει να αποκρύπτεται ότι το περιοδικό "Μέλισσα" ασχολείται με όλους τους αρνητικούς, κατά τους εκδότες του, παράγοντες, τους οποίους διέκριναν σε τρεις τομείς και δεν τους περιόριζαν στην Εκκλησία!

Βεβαίως λέει "οι περισσότεροι των αρχιερέων από Φωτίου του πατριάρχου", άρα υπήρχε ένα αντικληρικαλιστικό πνεύμα, συνεπές πάλι προς τις ιδεολογικές προϋποθέσεις των εκδοτών του, με βάση τις ιστορικές συνθήκες υπό τις οποίες έζησαν (δυτικοευρωπαϊκό πνεύμα με τις δικές του προκαταλήψεις, με ελλιπή γνώση και ελλιπέστερη κατανόηση της πνευματικής κληρονομιάς της Ορθοδοξίας). Ωστόσο, αν δούμε πλήρεις τις προκηρύξεις (βλ. Απόστ. Βακαλόπουλος, "Πηγές της ιστορίας του νέου ελληνισμού", τόμ. Β΄), στον τρίτο διαγωνισμό θα βρούμε διατυπωμένη και μια ομολογία πίστεως στον Σωτήρα Ιησού!

Υπάρχει πάντως και άλλο ένα ζήτημα:

Ενώ ο τρίτος διαγωνισμός αναφέρει ΜΟΝΟ τους αρχιερείς, και μάλιστα όχι όλους, αλλά "τους περισσότερους αρχιερείς" από την εποχή του Μ. Φωτίου (9ος αιώνας) και μετά, το ΚΕΠΕΚ υποτίθεται ότι εκσυγχρονίζει το θέμα διαμορφώνοντάς το ως εξής: "Ο διαχρονικά αμφιλεγόμενος ρόλος της Ορθόδοξης Εκκλησίας στον ελλαδικό χώρο, από τον 4ο μεταχριστιανικό αιώνα μέχρι σήμερα, οι αιτίες και οι τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος σήμερα".

"Αμφιλεγόμενος" βέβαια ρόλος δεν σημαίνει οπωσδήποτε και αποκλειστικά αρνητικός. Μόνον "αμφιλεγόμενος". Από την άλλη, ο τίτλος του άρθρου προεξοφλεί ότι το θέμα είναι "τα δεινά που προκάλεσε η Εκκλησία το 1821"! Ξεχνά δηλαδή τη χριστιανική πίστη των αγωνιστών, λησμονεί τις αμέτρητες περιπτώσεις ιερέων και μοναχών που αγωνίστηκαν, συνήθως με το όπλο στο χέρι, και πολλοί σκοτώθηκαν για την ελευθερία, διαγράφει τους δεκάδες αρχιερείς που συμμετείχαν στην Επανάσταση του 1821 και εκείνους που θανατώθηκαν κατά τη διάρκειά της, κατάλογο των οποίων, με στοιχεία, μπορείτε να διαβάσετε εδώ: Αρχιερείς - μέλη τής Φιλικής Εταιρίας.

Επειδή όμως οι υπεύθυνοι της Κίνησης διευρύνουν τα όρια της μελέτης έως τον 4ο αιώνα μ.Χ., θα θέλαμε να συμβάλουμε ελαφρώς στην εξέταση της εν λόγω μακράς ιστορικής διαδρομής της Εκκλησίας καταθέτοντας μερικές σκέψεις:

Όντως είναι "διαχρονικά αμφιλεγόμενος" ο ρόλος της Εκκλησίας στον ελλαδικό χώρο, γιατί διακήρυξε ότι όλοι οι άνθρωποι, ακόμη και οι πιο άσημοι, φτωχοί, ταπεινής καταγωγής, αμόρφωτοι, περιθωριακοί, δούλοι, άντρες και γυναίκες, αλλά ακόμη και οι πιο αμαρτωλοί, είναι δημιουργημένοι κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν του Θεού και προσκεκλημένοι να ενωθούν με Αυτόν και να γίνουν άγιοι και συμβασιλείς του Χριστού (και πολλοί το πέτυχαν - όχι μόνο ιερείς και αρχιερείς ή άρχοντες, αλλά άνθρωποι απ' όλες τις τάξεις και τις ομάδες που αναφέρουμε παραπάνω)!...

Είναι "διαχρονικά αμφιλεγόμενος" ο ρόλος της Εκκλησίας, γιατί δίδαξε την αγάπη, τη δικαιοσύνη, τη συγχωρητικότητα και την καλοσύνη και έπεισε άφθονους πλούσιους να μοιράσουν την περιουσία τους στους φτωχούς, και μάλιστα χωρίς βία, όπως για παράδειγμα ο άγιος Γεώργιος, ο άγιος Στυλιανός, ο άγιος Πέτρος ο Τελώνης, ο Μέγας Βασίλειος και άλλα μέλη της οικογένειάς του, ο Μέγας Αντώνιος, ο άγιος Φιλάρετος ο Ελεήμων κ.π.ά...

Είναι "διαχρονικά αμφιλεγόμενος" ο ρόλος της, γιατί διακήρυξε πως είναι αδιανόητο και απαράδεκτο να υποδουλώνονται άνθρωποι και εμείς να ονομάζουμε δούλους "εκείνους που ο Χριστός αποκάλεσε αδελφούς, φίλους και συγκληρονόμους Του" (όπως έλεγε ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Υπόμνημα εις την προς Φιλήμονα, Ομιλία Β΄, γ΄, P.G. 62, 711). Περισσότερα επ' αυτού εδώ: Απάντηση στο άρθρο «Χριστιανισμός, δουλεία και ιδιοκτησία». Ομοίως, είναι "αμφιλεγόμενος" ο ρόλος της, επειδή διακήρυξε σε όλους τους τόνους την ισοτιμία της γυναίκας με τον άνδρα: Η θέση της γυναίκας στον Xριστιανισμό.

Είναι "διαχρονικά αμφιλεγόμενος" ο ρόλος της Εκκλησίας, λόγω του τεράστιου ανθρωπιστικού έργου που πραγματοποίησε όντως διαχρονικά (και πραγματοποιεί ακόμη), με εθελοντική συμμετοχή αναρίθμητων χριστιανών όλων των κοινωνικών και οικονομικών τάξεων και φυσικά με πρωτοστάτες τους ιερείς και τους αρχιερείς της, με γίγαντες της φιλανθρωπίας, όπως ο Μέγας Βασίλειος, ο ιερός Χρυσόστομος, ο άγιος Ιωάννης ο Ελεήμων, ο άγιος Σαμψών ο Ξενοδόχος, η αγία Μελάνη η Ρωμαία, η αγία Παρασκευή η Επιβατινή, η αγία Φιλοθέη η Αθηναία, ο άγιος Ιωάννης της Κρονστάνδης, η αγία Ελισάβετ της Μόσχας και αμέτρητοι άλλοι. Ανέδειξε μάλιστα ιεράρχες που δεν δίστασαν να συγκρουστούν με τους πλούσιους και ισχυρούς, όπως ο Μ. Βασίλειος και ο ιερός Χρυσόστομος (έως θανάτου στην εξορία ο δεύτερος), αλλά και πολλοί ακόμη, από τον άγιο Φιλάρετο της Μόσχας και τον άγιο Μάξιμο το Γραικό μέχρι τον άγιο Μεθόδιο επίσκοπο Λάμπης (Κρήτης), δολοφονηθέντα από τους Τούρκους, και ένα σωρό άλλους. Όλα αυτά προφανώς θα ήταν δυσάρεστα σε μια κίνηση για την απομάκρυνση της Εκκλησίας από την πολιτική ζωή, αφού έτσι "η Εκκλησία" ασκούσε κριτική στην αδικία και τη διαφθορά που υπήρχε στο κράτος...

Ακολουθώντας αυτό το παράδειγμα της αντίστασης, μετά τα μέσα του 20ού αιώνα, κάποιοι Ουγκαντέζοι και Κενυάτες βαφτίστηκαν ορθόδοξοι χριστιανοί και χρησιμοποίησαν την Ορθόδοξη Εκκλησία ως όχημα του αγώνα τους για την απελευθέρωση της πατρίδας τους (συχνά διωκόμενοι και φυλακιζόμενοι), εγκαινιάζοντας οι ίδιοι, με αυτόν ακριβώς τον τρόπο και όχι με προσπάθειες της Εκκλησίας, την αρχή της παρουσίας της Ορθοδοξίας στην Υποσαχάρια Αφρική: Η συμβολή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στον αγώνα για την ανεξαρτησία της Αφρικής. Ας μην αναφέρουμε και τον τιτάνιο αγώνα που δίνουν εδώ και δεκαετίες οι ορθόδοξοι ιεραπόστολοι, και πολλοί φίλοι τους από τις ορθόδοξες χώρες, για να βελτιώσουν ουσιαστικά τη ζωή των ανθρώπων της Αφρικής και γενικά του τρίτου κόσμου (βλ. π.χ. μοναχή Νεκταρία της Καλκούτας), για τον οποίο ελάχιστες πληροφορίες μπορείτε να διαβάσετε στο παραπάνω άρθρο...

Ο ρόλος της Εκκλησίας είναι "διαχρονικά αμφιλεγόμενος", επειδή ενέπνευσε πλήθος ιατρών να προσφέρει αφιλοκερδώς τις υπηρεσίες του στο συνάνθρωπο, πολλοί από τους οποίους τιμώνται και ως άγιοι από την ίδια την Εκκλησία (οι άγιοι Ανάργυροι, περίπου 20 τον αριθμό, άντρες ΚΑΙ γυναίκες), ενώ το παράδειγμά τους συνεχίζεται μέχρι σήμερα (π.χ. ΕΔΩ ).

Εννοείται πως είναι "αμφιλεγόμενος" ο ρόλος της Εκκλησίας, γιατί αμέτρητοι χριστιανοί - και αρχιερείς και ιερείς και απλοί μοναχοί - αντιστάθηκαν ΑΟΠΛΟΙ στην εξουσία της εποχής τους υπερασπιζόμενοι την αλήθεια (έστω, όπως εκείνοι την βίωναν - όχι όμως αυθαίρετα, επιτρέψτε μου να το πω), όταν η αυτοκρατορική εξουσία στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία (το "Βυζάντιο") υποστήριζε διά της βίας τον αρειανισμό, το μονοφυσιτισμό και τα παρακλάδια του, την εικονομαχία και, αργότερα, την ένωση (βλ. υποταγή) με τον παπισμό...

Το ίδιο και επειδή, σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, η Εκκλησία διατήρησε ζωντανή τη φλόγα του πόθου για την ελευθερία, μνημονεύοντας τους "βασιλείς" (δηλαδή τους δικούς μας αυτοκράτορες) και προσευχόμενη "νίκας τοις βασιλεύσι κατά βαρβάρων δωρούμενος", "την συμμαχίαν έχοιεν την σην, όπλον ειρήνης, αήττητον τρόπαιον", "στήριξον ορθοδόξων πολιτείαν, σώζε ους εκέλευσας βασιλεύειν και χορήγει αυτοίς ουρανόθεν την νίκην" (προσοχή: όλοι οι άνθρωποι της Εκκλησίας ήξεραν ότι οι υπόδουλοι χριστιανοί εννοούσαν τους δικούς μας βασιλείς, όχι τους σουλτάνους), "τη Υπερμάχω Στρατηγώ τα νικητήρια", "χαίρε, δι' ής εχθροί καταπίπτουσι", κ.π.ά. (ορισμένα εδώ: "Χαιρετισμοί σε χρόνους μαύρης σκλαβιάς").

Αυτή η αντίσταση κατά των κατακτητών συνεχίστηκε και κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με αρχιερείς και ιερείς που αντέδρασαν σθεναρά στις δυνάμεις του Άξονα. Ορισμένα στοιχεία εδώ: Η Εθνική και Αντιστασιακή δράση τών Ελλήνων Ορθοδόξων Κληρικών κατά τη Γερμανική κατοχή 1941-1944. Αυτά όμως δεν συνέβησαν μόνο στην Ελλάδα, όπως μπορούμε να δούμε (μερικά δείγματα) στο άρθρο "Άγιοι και ναζισμός", κεφάλαιο "Άγιοι μάρτυρες κατά του ναζισμού":  (περιλαμβάνεται ως συμπλήρωμα και στο προηγούμενο άρθρο).

Ας σταματήσουμε εδώ... Εννοείται πως σε όλες τις εποχές, δυστυχώς, υπήρξαν και υπάρχουν και ανάξιοι, ακόμη και διεφθαρμένοι ορθόδοξοι ιερείς και αρχιερείς (οι οποίοι συχνά δίωξαν και εξουθένωσαν τους δίκαιους και ασυμβίβαστους!), όπως υπάρχουν διεφθαρμένοι άνθρωποι σε όλους τους τομείς της κοινωνίας και της ζωής. Όμως αυτοί δεν είναι διεφθαρμένοι "εξαιτίας" όσων διδάσκει, εκφράζει και εκπροσωπεί η Εκκλησία, αλλά ενάντια σε αυτά. Και δεν είναι αυτοί, "η Ορθοδοξία" που μας ενδιαφέρει και που ακολουθούμε, αλλά οι άλλοι, οι άξιοι και άγιοι χριστιανοί (ιερείς, αρχιερείς, μα και απλοί λαϊκοί, άνδρες και γυναίκες), με τη μεγάλη καρδιά και τους ευρείς ορίζοντες, που φλέγονται από αγάπη και προς τον Θεό και προς τον συνάνθρωπο, σύμφωνα με την εντολή του Χριστού "αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου εν όλη τη καρδία σου και εν όλη τη ψυχή σου και εν όλη τη διανοία σου. αύτη εστί πρώτη και μεγάλη εντολή. δευτέρα δε ομοία αύτη: αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σεαυτόν. εν ταύταις ταις δυσίν εντολαίς όλος ο νόμος και οι προφήται κρέμανται" (Ματθ. 22, 37-39), την οποία επαναλαμβάνει και ο απόστολος Παύλος: "μηδενί μηδέν οφείλετε ει μη το αγαπάν αλλήλους. ο γαρ αγαπών τον έτερον νόμον πεπλήρωκε· το γαρ ου μοιχεύσεις, ου φονεύσεις, ου κλέψεις, ουκ επιθυμήσεις, και ει τις ετέρα εντολή, εν τούτω τω λόγω ανακεφαλαιούται, εν τω, αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σεαυτόν. η αγάπη τω πλησίον κακόν ουκ εργάζεται· πλήρωμα ουν νόμου η αγάπη" (προς Ρωμαίους 13, 8-10).

Ε, βέβαια, όλα αυτά είναι "διαχρονικώς αμφιλεγόμενα" και άκρως πολιτικά.

Κλείνουμε το παρόν, με την επισήμανση του πρόσφατου βιβλίου του π. Νικολάου Λουδοβίκου "Η Ανοικτή Ιστορία και οι Εχθροί της - Η άνοδος του Βελούδινου Ολοκληρωτισμού", Αρμός 2020, που έχει αρκετά να πει για το θέμα των σχέσεων της Εκκλησίας (με το πνεύμα και το ήθος που εκφράζει και εκπροσωπεί διαχρονικά) και του σύγχρονου, νεωτερικού και μετανεωτερικού κράτους, αλλά και με την υπενθύμιση ενός παλαιότερου άρθρου, που επίσης μπορεί να διευκρινίσει τι εννοούμε όταν μιλάμε για "χριστιανικό κράτος" εμείς οι ορθόδοξοι χριστιανοί: ΕΔΩ (ίδιες λέξεις, διαφορετικό νόημα).

Και, επειδή στην ιστοσελίδα της Κίνησης παρατίθεται η φράση του Ρήγα "όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά", ίσως έχει σημασία, ως υστερόγραφο, μια παραπομπή στο παρόν άρθρο: Η πίστη του Ρήγα: Ορθοδοξία, Αγία Γραφή, Βυζάντιο.

Καλή επιτυχία, φίλοι, στον διαγωνισμό σας. Ευχαριστούμε που μας δώσατε την αφορμή να τα θυμηθούμε και να τα επισημάνουμε όλα αυτά. Ο Θεός μαζί σας.