1η Ομιλία εις την Εξαήμερον" Αγίου Βασιλείου Καισαρείας. ΣΤ΄ Μέρος. Το πολυσήμαντο, αδιαίρετο, αδιάστατο και ακαριαίο τής "αρχής". Μπορεί να έχει αρχή η "αρχή";

Κείμενο

Μετάφραση

στ. Τοσαυταχώς ουν λεγομένης τής αρχής, σκόπει ει μη πάσι τοις σημαινομένοις η παρούσα φωνή εφαρμόσει.

Και γαρ αφ ού χρόνου ήρξατο η τού κόσμου τούτου σύστασις, δυνατόν σοι μαθείν, εάν γε εκ τού παρόντος εις το κατόπιν αναποδίζων, φιλονεικήσης ευρείν την πρώτην ημέραν τής τού κόσμου γενέσεως.

Ευρήσεις γαρ ούτως, πόθεν τω χρόνω η πρώτη κίνησις, έπειτα, ότι και οιονεί θεμέλιοί τινες και κρηπίδες προκατεβλήθησαν ο ουρανός και η γη· είτα, ότι εστί τις τεχνικός λόγος ο καθηγησάμενος τής τών ορωμένων διακοσμήσεως, ως ενδείκνυταί σοι η φωνή τής αρχής·

και το μη εική μηδέ μάτην, αλλά προς τι τέλος ωφέλιμον και μεγάλην χρείαν τοις ούσι συνεισφερόμενον επινενοήσθαι τον κόσμον, είπερ τω όντι ψυχών λογικών διδασκαλείον και θεογνωσίας εστί παιδευτήριον, δια τών ορωμένων και αισθητών χειραγωγίαν τω νω παρεχόμενος προς την θεωρίαν τών αοράτων, καθά φησιν ο απόστολος, ότι Τα αόρατα αυτού από κτίσεως κόσμου τοις ποιήμασι νοούμενα καθοράται.

Ή τάχα δια το ακαριαίον και άχρονον τής δημιουργίας είρηται το, Εν αρχή εποίησεν, επειδή αμερές τι και αδιάστατον η αρχή. Ως γαρ η αρχή τής οδού ούπω οδός, και η αρχή τής οικίας ουκ οικία, ούτω και η τού χρόνου αρχή ούπω χρόνος, αλλ ουδέ μέρος αυτού το ελάχιστον.

Ει δε φιλονεικών τις χρόνον είναι λέγοι την αρχήν, γινωσκέτω ότι διαιρήσει αυτήν εις τα τού χρόνου μέρη. Ταύτα δε εστιν, αρχή, και μέσα, και τελευτή. Αρχήν δε αρχής επινοείν παντελώς καταγέλαστον. Και ο διχοτομών την αρχήν, δύο ποιήσει αντί μιας, μάλλον δε πολλάς και απείρους, τού διαιρεθέντος αεί εις έτερα τεμνομένου.

Ίνα τοίνυν διδαχθώμεν ομού τη βουλήσει τού Θεού αχρόνως συνυφεστάναι τον κόσμον, είρηται το, Εν αρχή εποίησεν. Όπερ έτεροι τών ερμηνευτών, σαφέστερον τον νουν εκδιδόντες, ειρήκασιν, Εν κεφαλαίω εποίησεν ο Θεός, τουτέστιν, αθρόως και εν ολίγω. Τα μεν ουν περί αρχής, ως ολίγα από πολλών ειπείν, επί τοσούτον.

στ. Αφού λοιπόν "αρχή" λέγεται με τόσες σημασίες, πρόσεχε μήπως η λέξη αυτή που χρησιμοποιείται εδώ, ταιριάζει με όλες τις σημασίες της!

Επειδή σου είναι δυνατό να μάθεις από πότε άρχισε η κατασκευή αυτού του κόσμου, αν βέβαια επιδοθείς να βρεις την πρώτη μέρα της γενέσεως του κόσμου, προχωρώντας ανάποδα από το παρόν προς το παρελθόν.

Επειδή έτσι θα βρεις από που δόθηκε στο χρόνο η πρώτη κίνηση· έπειτα ότι και σαν θεμέλια και βάσεις χτίστηκαν πρώτα ουρανός και γη· έπειτα ότι υπάρχει μία λογική της τεχνικής που διέπει τη διακόσμηση των όσων βλέπουμε, όπως σου υποδεικνύει η λέξη "αρχή".

Θα βρεις επίσης και ότι ο κόσμος επινοήθηκε και έγινε όχι τυχαία ούτε μάταια, αλλά για να υπηρετήσει ένα σκοπό ωφέλιμο και να συνεισφέρει στα όντα μία μεγάλη χρησιμότητα, εφόσον βέβαια είναι πράγματι σχολείο ψυχών λογικών και εκπαιδευτήριο θεογνωσίας. Το οποίο εκπαιδευτήριο μέσω των ορατών και των αισθητών χειραγωγεί τον νου προς τη θεωρία των αοράτων, όπως λέει ο Απόστολος, ότι: "τα αόρατα αυτού από κτίσεως κόσμου τοις ποιήμασι νοούμενα καθοράται" (Ρωμαίους 1: 20).

Ίσως το "εν αρχή εποίησεν" ελέχθη, επειδή η δημιουργία έγινε ακαριαία και χωρίς παρέλευση χρόνου· και η αρχή είναι κάτι που δεν διαιρείται και δεν έχει διαστάσεις. Επειδή όπως η αρχή της οδού δεν είναι ακόμα οδός και η αρχή του σπιτιού δεν είναι σπίτι, έτσι και η αρχή του χρόνου δεν είναι χρόνος, αλλά ούτε καν ένα ελάχιστο μόριό του.

Και αν κάποιος έχει αντίρρηση και λέει ότι η αρχή είναι χρόνος, πρέπει να ξέρει ότι θα αναγκασθεί να τη διαιρέσει στα μέρη του χρόνου. Και αυτά τα μέρη, είναι η αρχή και το μέσο και το τέλος. Αλλά το να επινοεί κανείς αρχή της αρχής είναι πολύ γελοίο. Και αυτός που διχοτομεί την αρχή, θα κάνει αντί μιας, δύο αρχές, ή μάλλον πολλές και άπειρες, αφού το διαιρούμενο θα διαιρείται συνεχώς σε άλλα τεμάχια.

Λέχθηκε λοιπόν το "εν αρχή εποίησεν", για να διδαχθούμε, ότι ο κόσμος δημιουργήθηκε χωρίς παρέλευση χρόνου, αμέσως μόλις εκφραζόταν η βούληση του Θεού. Μεταφραστές μεταφράζοντας σαφέστερα το νόημα, απέδωσαν αυτή τη φράση ως εξής: "Εν κεφαλαίω εποίησεν ο Θεός"*, δηλαδή ακαριαία και σύντομα. Αυτά λοιπόν είχα να πω περί της "αρχής" ως λίγα από τα πολλά.

Σημείωση:

* Ακύλας. "εν κεφαλαίω έκτισεν ο Θεός". Ωριγένους, "Εξαπλά".