Ορθόδοξη Ομάδα Δογματικής Έρευνας

Κεντρική Σελίδα

Πατερικά και Γένεση

1η Ομιλία εις την Εξαήμερον

Z΄ και Η΄ Μέρος

Ο Δημιουργός ως εκούσια Πρώτη Αιτία

πίσω από όλη την κτίση

Αγίου Βασιλείου Καισαρείας

Πηγή κειμένου σε πολυτονικό πριν τη μετατροπή του: http://users.uoa.gr

και τών μεν θεωρητικών τέλος εστίν η κατά νουν ενέργεια· τών δε πρακτικών, αυτή η τού σώματος κίνησις, ης παυσαμένης ουδέν υπέστη ουδέ παρέμεινε τοις ορώσιν·

ορχήσεως γαρ και αυλητικής τέλος ουδέν, αλλ' αυτή εις εαυτήν η ενέργεια καταλήγει·

επί δε τών ποιητικών τεχνών, και παυσαμένων τής ενεργείας, προκείμενόν εστι το έργον· ως οικοδομικής και τεκτονικής και χαλκευτικής και υφαντικής, και όσαι τοιαύται, αι, καν μη παρή ο τεχνίτης, ικανώς εν εαυταίς τους τεχνικούς λόγους εμφαίνουσι, και έξεστί σοι θαυμάσαι τον οικοδόμον από τού έργου, και τον χαλκέα και τον υφάντην.

Ίνα ουν δειχθή ότι ο κόσμος τεχνικόν εστι κατασκεύασμα, προκείμενον πάσιν εις θεωρίαν, ώστε δι αυτού την τού ποιήσαντος αυτόν σοφίαν επιγινώσκεσθαι, ουκ άλλη τινί φωνή εχρήσατο ο σοφός Μωϋσής περί αυτού, αλλ' είπεν: Εν αρχή εποίησεν·

ουχί ενήργησεν, ουδέ υπέστησεν, αλλά εποίησεν.

Και καθότι πολλοί τών φαντασθέντων συνυπάρχειν εξ αϊδίου τω Θεώ τον κόσμον, ουχί γεγενήσθαι παρ αυτού συνεχώρησαν, αλλ' οιονεί αποσκίασμα τής δυνάμεως αυτού όντα αυτομάτως παρυποστήναι· και αίτιον μεν αυτού ομολογούσι τον Θεόν, αίτιον δε απροαιρέτως, ως τής σκιάς το σώμα, και τής λαμπηδόνος το απαυγάζον·

την ουν τοιαύτην απάτην επανορθούμενος ο προφήτης, τη ακριβεία ταύτη τών ρημάτων εχρήσατο ειπών, Εν αρχή εποίησεν ο Θεός. Ουχί αυτό τούτο την αιτίαν τού είναι παρέσχεν, αλλ' εποίησεν ως αγαθός το χρήσιμον, ως σοφός, το κάλλιστον, ως δυνατός, το μέγιστον.

Μόνον γαρ ουχί τεχνίτην σοι έδειξεν εμβεβηκότα τη ουσία τών όλων, και τα καθ έκαστον μέρη προς άλληλα συναρμόζοντα, και το παν ομόλογον εαυτώ και σύμφωνον και εναρμονίως έχον αποτελούντα.

Η. Εν αρχή εποίησεν ο Θεός τον ουρανόν και την γην.

Εκ δύο τών άκρων τού παντός την ύπαρξιν παρηνίξατο, τω μεν ουρανώ τα πρεσβεία τής γενέσεως αποδούς, την δε γην δευτερεύειν φάμενος τη υπάρξει.

Πάντως δε και ει τι τούτων μέσον, συναπεγενήθη τοις πέρασιν. Ώστε καν μηδέν είπη περί τών στοιχείων, πυρός, και ύδατος, και αέρος, αλλά συ τη παρά σαυτού συνέσει νόει,

πρώτον μεν ότι πάντα εν πάσι μέμικται, και εν γη ευρήσεις και ύδωρ, και αέρα, και πυρ, είγε εκ λίθων μεν πυρ εξάλλεται, εκ σιδήρου δε, ος και αυτός από γης έχει την γένεσιν, πυρ άφθονον εν ταις παρατρίψεσι πέφυκεν απολάμπειν. Ό και θαυμάσαι άξιον, πώς εν μεν τοις σώμασιν υπάρχον το πυρ, αβλαβώς εμφωλεύει· προκληθέν δε επί το έξω, δαπανητικόν εστι τών φυλασσόντων τέως.

Την δε τού ύδατος φύσιν ενυπάρχουσαν τη γη οι φρεωρύχοι δεικνύουσι· και την τού αέρος οι από νενοτισμένης αυτής ατμοί υπό ηλίου θαλφθείσης αναπεμπόμενοι.

Έπειτα μέντοι και ει φύσει τον άνω τόπον ο ουρανός επέχει, η δε γη το κατώτατόν εστι· διότι επί μεν τον ουρανόν τα κούφα φέρεται, επί δε την γην τα βαρέα πέφυκε καταρρέπειν, εναντιώτατα δε αλλήλοις, το άνω και το κάτω· ο τών πλείστον διεστώτων κατά την φύσιν επιμνησθείς, και τα την μέσην τούτοις εκπληρούντα χώραν συνεκδοχικώς παρεσήμανεν.

Ώστε μη ζήτει την τών καθ έκαστον επεξήγησιν, αλλά τα σιωπηθέντα νόει δια τών δηλωθέντων.

Ζ. Από τις τέχνες άλλες μεν λέγονται ποιητικές, άλλες πρακτικές, και άλλες θεωρητικές·

και τον μεν θεωρητικών σκοπός είναι η ενέργεια του νου· των δε πρακτικών η ίδια κίνηση του σώματος, που αν παύσει, τίποτα δεν υπάρχει, ούτε παραμένει στους θεατές·

για παράδειγμα, δεν υπάρχει σκοπός του χορού και της μουσικής, αλλά η ίδια η ενέργεια είναι και ο απώτερος σκοπός του εαυτού της·

ενώ στις ποιητικές τέχνες, ακόμα και όταν παύσει η ενέργεια, το έργο βρίσκεται μπροστά μας, όπως τα έργα της οικοδομικής τέχνης και της αρχιτεκτονικής και της χαλκουργικής και της υφαντικής, και όσες άλλες παρόμοιες υπάρχουν, οι οποίες ακόμα και αν δεν είναι παρών ο τεχνίτης, αποδεικνύουν επαρκώς με το έργο τους τη λογική της τεχνικής του, και μπορείς να θαυμάσεις από το έργο τον οικοδόμο και τον χαλκέα και τον υφαντή.

Έτσι λοιπόν για να δειχθεί ότι ο κόσμος είναι κατασκεύασμα τέχνης τοποθετημένο ενώπιον όλων για να το βλέπουν, ώστε από τον κόσμο να αναγνωρίζουν τη Σοφία του Τεχνίτη του, γι' αυτό ο σοφός Μωυσής δεν χρησιμοποίησε περί αυτού καμία άλλη έκφραση, αλλά είπε: "Εν αρχή εποίησεν".

Όχι "ενήργησε", ούτε "υπέστησε", αλλά "εποίησε".

Υπήρξαν, όπως είδαμε, πολλοί που φαντάσθηκαν, ότι ο κόσμος υπήρχε ανέκαθεν μαζί με τον Θεό και δεν παραδέχθηκαν ότι έγινε από τον Θεό· υποστήριξαν ότι συνυπήρχε αυτομάτως σαν μία σκιά της δυνάμεως του Θεού· και ομολογούν ότι ο Θεός είναι ο αίτιος του κόσμου, αλλά έτσι, χωρίς να το θέλει, όπως χωρίς να το θέλουν, το σώμα είναι αίτιο της σκιάς, και η πηγή του φωτός είναι αίτιο του φωτός.

Θέλοντας να διαλύσει ο προφήτης μία τέτοια απάτη λοιπόν, χρησιμοποίησε τις ακριβείς αυτές λέξεις, λέγοντας: "Εν αρχή εποίησεν ο Θεός". Δεν προσφέρθηκε απλώς ο Ίδιος ως αιτία της υπάρξεώς του κόσμου, αλλά δημιούργησε ως αγαθός το χρήσιμο, ως σοφός το ωραιότατο, ως δυνατός το μέγιστο.

Λίγο ακόμα και θα σου έδειχνε τον τεχνίτη να εισέρχεται ανάμεσα στα οικοδομικά υλικά τού σύμπαντος και να συναρμολογεί τα διάφορα μέρη μεταξύ τους, και να αποπερατώνει τα πάντα κατά τρόπο που να είναι ανάλογος, και σύμφωνος, και ταιριαστός με Αυτόν.

Η. "Εν αρχή εποίησεν ο Θεός τον ουρανόν και την γην".

Με αυτά τα δύο, που είναι τα άκρα του σύμπαντος, υπαινίσσεται καθετί που υπάρχει, αποδίδοντας στον μεν ουρανό την προτεραιότητα της γενέσεως, και αναφέροντας τη γη ως δευτερεύουσα στην ύπαρξη.

Οπωσδήποτε και ό,τι περιέχεται μεταξύ αυτών αποπερατώθηκε μαζί με τα άκρα. Ώστε παρόλο που δεν λέει τίποτα για τα στοιχεία, το πυρ και το ύδωρ και τον αέρα, εντούτοις εσύ πρέπει να τα εννοείς με το μυαλό που έχεις.

Πρώτα-πρώτα επειδή μέσα σε όλα βρίσκονται όλα: Και μέσα στη γη θα βρεις και νερό και αέρα και φωτιά, αφού από τους λίθους αναπηδά φωτιά· επίσης από το σίδερο, που και αυτό από τη γη βγαίνει, ακτινοβολεί συνήθως διά της τριβής άφθονη φωτιά. Και εδώ είναι το αξιοθαύμαστο: Πώς η φωτιά, όταν υπάρχει μέσα στα σώματα, φωλιάζει εκεί αβλαβώς, όταν όμως προκληθεί να βγει από τα σώματα, κατατρώει τα σώματα μέσα στα οποία φυλασσόταν ως τότε.

Έπειτα βέβαια, όπως ο ουρανός από τη θέση του κατέχει την ψηλότερη θέση, έτσι και η γη κατέχει τη χαμηλότερη. Επειδή από τη φύση τους, προς μεν τον ουρανό υψώνονται τα ελαφρά σώματα, προς δε τη γη πέφτουν τα βαριά, αντίθετα μεταξύ τους, το πάνω και το κάτω. Και αυτός που αναφέρει αυτά που εκ φύσεως είναι τα πιο απομακρυσμένα μεταξύ τους, ασφαλώς υπονοεί και όλα όσα υπάρχουν ανάμεσά τους.

Και γι' αυτό μη ζητάς να σου ζήσει ή να σου δίνει εξήγηση για το καθετί ξεχωριστά, αλλά ακούγοντας όσα λέει να εννοείς και όσα αποσιωπά.