Η νοερά προσευχή λέγεται και ανάσταση του νου, γιατί ο σκοτισμένος νους φωτίζεται και ενεργοποιείται. Και αυτό ξεχωρίζεται σαφέστατα από ανάλογες τεχνικές και καταστάσεις των ανατολιτών.

«Η έκσταση ή η ανάσταση του νοός στην κατάσταση της έλλαμψης με την αδιάλειπτη προσευχή ή μνήμη του Θεού, και επίσης στην κατάσταση της θεωρίας, δεν έχει να κάνει τίποτα με τις εκστάσεις των μυστικών φιλοσόφων και θρησκειών που ζητούν την απελευθέρωση της ψυχής από το σώμα και τα πάθη του.

Μεταξύ των Ορθοδόξων Χριστιανών, καταστάσεις της έλλαμψης και θεωρίας της διάνοιας, της μνήμης και των φυσικών ενεργειών της ψυχής και του σώματος, όχι μόνο δεν σταματούν να λειτουργούν, αλλά επίσης καθαίρονται, φωτίζονται και θεώνονται. Το όλον του ανθρώπου συμμετέχει στην κάθαρση, στον φωτισμό και στην ένωση ή θεωρία ή θέωση ή δοξασμό. Τα τέσσερα τελευταία ονόματα δείχνουν την ίδια αποκαλυπτική και πνευματική πραγματικότητα».

Ο φωτισμένος άνθρωπος δεν εξαρτάται από τον κόσμο, δεν συνδέεται με τα υλικά αγαθά.

«Ένα από τα απαραίτητα που χρειάζεται για να φθάσει κανείς στον φωτισμό είναι η ακτημοσύνη. Χωρίς κανείς να είναι ακτήμων, δεν μπορεί να φθάσει στην φώτιση, είναι αδύνατον αυτό το πράγμα».

Αποκτά την ελευθερία από τα πάθη και το περιβάλλον.

«Η νοερά προσευχή είναι η ανάσταση του νου, η απελευθέρωση του νου από την λογική και από τα πάθη και από το σώμα και από το περιβάλλον. Διότι ο σκοπός της υπάρξεως του νοός είναι να έχει επικοινωνία μόνο με τον Θεό. Και ο σκοπός της υπάρξεως της λογικής είναι να προσαρμόζεται ο άνθρωπος προς το περιβάλλον, προς τα κτίσματα και να μπορεί να ζει εναρμονίως προς το περιβάλλον».

Το περιβάλλον δεν έχει καμία επίδραση πάνω στον άνθρωπο που βρίσκεται σε κατάσταση φωτισμού.

«Η νοερά προσευχή δεν ήταν μόνο για τα βασανιστήρια των διωγμών. Γι' αυτό και οι καλόγεροι με την ασκητική τους, κατ’ αυτόν τον τρόπο, είχαν την νοερά προσευχή και γινόταν πλέον μια καταδάμαση των στοιχείων της φύσεως. Δεν είχαν σε αυτούς τα στοιχεία της φύσεως την ίδια επίδραση που έχουν επάνω σε κάθε άνθρωπο».

Ο φωτισμένος, καίτοι ασχολείται με την λογική του με τις βιοτικές μέριμνες, εν τούτοις ο νους του προσεύχεται αδιάλειπτα.

«Ο Μέγας Βασίλειος γράφει ότι ναός του Θεού είναι ο άνθρωπος εκείνος ο οποίος δεν έχει καμιά διακοπή της αενάου μνήμης του Θεού από καθημερινές μέριμνες, δηλαδή αυτό που λέμε "πάσαν την βιοτικήν αποθώμεθα μέριμναν". Μέσα στην παράδοση πώς είναι κατανοητά αυτά τα διδασκόμενα του Μεγάλου Βασιλείου; Πώς είναι; Είναι η νοερά προσευχή, δηλαδή ο άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει φωτισμό του νοός, ώστε όταν ασχολείται με βιοτικές μέριμνες, αυτές οι βιοτικές μέριμνες, με τις οποίες ασχολείται, να μην διακόπτουν την συνεχή μνήμη του Θεού. Γιατί; Διότι με την λογική του ασχολείται με τις βιοτικές μέριμνες, ενώ ο νους του είναι απασχολημένος αδιαλείπτως με την μνήμη του Θεού. Αυτά τα πράγματα συμβαίνουν συγχρόνως, συγχρόνως συμβαίνουν αυτά, όχι το ένα και μετά το άλλο».

Έπειτα, επειδή έχει την κοινωνία με τον Θεό, έχει μέσα του το Άγιον Πνεύμα, δεν αισθάνεται μοναξιά, ότι, δηλαδή, είναι μόνος του.

«Γι' αυτό και δεν είναι ποτέ ο μοναχός μόνος του, διότι έχει μέσα του το Πνεύμα που προσεύχεται και αυτό του κρατάει παρέα στην μοναξιά, στην έρημο, κ.ο.κ. Εκτός από αυτό, όταν χρειάζεται, ο Θεός, όταν κρίνει, για το καλό του, του αποκαλύπτεται».