Ο Τάκιτος (Publius Cornelius Tacitus), που πέθανε ανάμεσα στα έτη 115 και 117, πρώτα ρήτορας και έπειτα ιστορικός, σαν ιστορικός θεωρείται ο σπουδαιότερος τών Ρωμαίων· λέγεται ο Ρωμαίος Θουκιδίδης.

Οι ενδιαφέρουσες μαρτυρίες βρίσκονται σε δύο έργα του, στα "Χρονικά" και στις "Ιστορίες".

Τα "Χρονικά" (Annales) είχαν 16 βιβλία και κάλυπταν την ιστορία τών αυτοκρατόρων Τιβερίου, Καλιγούλα, Κλαυδίου, και Νέρωνος (14-68 μ.Χ.). Σήμερα σώζονται τα βιβλία 1-4, 6, και 11-16, και λίγα αποσπάσματα τού 5. Η περί Χριστιανών μαρτυρία βρίσκεται στο βιβλίο 15.

Οι "Ιστορίες" (Historiae) είχαν 14 βιβλία, ήταν συνέχεια τών "Χρονικών", και κάλυπταν την ιστορία τών αυτοκρατόρων Γάλβα, Όθωνος, Βιτελίου, Πεσπασιανού, Τίτου και Δομιτιανού (69-96). Σήμερα σώζονται τα βιβλία 1-4 και το α΄ μισό τού 5, τού δε β΄ μισού μόνο λίγα αποσπάσματα. Η περί Χριστιανών μαρτυρία ανήκει σ' ένα από τ' αποσπάσματα τού βιβλίου 5 και δίνεται εμμέσως από το μεταγενέστερο ιστορικό Σουλπίκιο Σεβήρο.

1η Μαρτυρία. Annales 15,44

Στην ιστορία τού Νέρωνος, όταν ιστορεί πώς ο αυτοκράτορας αυτός κατηγορείτο από το Ρωμαϊκό λαό ότι αυτός έκαψε τη Ρώμη, κατονομάζει τον Χριστό και τους Χριστιανούς γράφοντας τα εξής:

Λατινικό Κείμενο

Sed non ope humana, non largitionibus principis aut deum placamentis decedebat infamia, quin iussum incendium crederetur.

ergo abolendo rumori Nero subdidit reos et quaesitissimis poenis adfecit, quos per flagitia invisos vulgus Chrestianos appellabat.

auctor nominis eius Christus Tibero imperitante per procuratorem Pontium Pilatum supplicio adfectus erat;

repressaque in praesens exitiablilis superstitio rursum erumpebat, non modo per Iudaeam, originem eius mali, sed per urbem etiam, quo cuncta undique atrocia aut pudenda confluunt celebranturque.

igitur primum correpti qui fatebantur, deinde indicio eorum multitudo ingens haud proinde in crimine incendii quam odio humani generis convicti sunt.

et pereuntibus addita ludibria, ut ferarum tergis contecti laniatu canum interirent aut crucibus adfixi [aut flammandi atque], ubi defecisset dies, in usu[m] nocturni luminis urerentur.

hortos suos ei spectaculo Nero obtulerat, et circense ludicrum edebat, habitu aurigae permixtus plebi vel curriculo insistens. unde quamquam adversus sontes et novissima exempla meritos miseratio oriebatur, tamquam non utilitate publica, sed in saevitiam unius absumerentur.

Αλλ' ούτε με καμιά ανθρώπινη δύναμη, ούτε με τις γενναιοδωρίες τού αυτοκράτορος ή τις εξιλαστήριες θυσίες στο Θεό υποχωρούσε η δυσφήμηση, ώστε να μην πιστεύεται ότι ο εμπρησμός είχε διαταχθεί.

Για να σβήσει λοιπόν ο Νέρων τη φήμη, διοχετεύει ύπουλα την ιδέα, ότι αίτιοι είναι αυτοί που ήταν μισητοί για τα αισχρά έργα τους και ο λαός τους αποκαλούσε "Χριστιανούς"· και τους βασανίζει με σκληρότατα βασανιστήρια.

Ο εισηγητής αυτής τής ονομασίας Χριστός καταδικάστηκε σε θάνατο από τον προκουράτορα Πόντιο Πιλάτο επί τής βασιλείας τού Τιεβερίου.

Κι αφού για την ώρα η ολέθρια αυτή δεισιδαιμονία στριμώχτηκε, ξαναφούντωσε πάλι όχι μόνο στην Ιουδαία, την πηγή αυτού τού κακού, αλλ' ακόμη και στη Ρώμη· διότι σ' αυτή συρρέουν και συχνάζουν από παντού όλα τα βάρβαρα και τα αισχρά.

Πιάστηκαν λοιπόν πρώτα όσοι ομολογούσαν, κι έπειτα με την υπόδειξη εκείνων, πιάστηκε πολύ μεγάλο πλήθος, οι οποίοι θανατώθηκαν όχι πλέον με την κατηγορία τού εμπρησμού, αλλά για μίσος προς το ανθρώπινο γένος.

Και όταν θανατώνονταν, επινοήθηκαν αστείοι τρόποι. Λόγου χάριν ντύνονταν με δέρματα θηραμάτων και πέθαιναν κατακρεουργημένοι από σκυλιά, ή πέθαιναν καρφωμένοι σε σταυρούς, ή λαμπαδιάζονταν στις φλόγες και όταν βράδιαζε χρησιμοποιούνταν σα νυχτερινός φωτισμός.

Για το θέαμα αυτό ο Νέρων είχε ανοίξει (στο κοινό) τους κήπους του και πρόσφερε και ιπποδρομικό αγώνα· αναμιγνυόταν με το λαό φορώντας στολή ηνιόχου ή και επέβαινε σε άρμα. Το αποτέλεσμα ήταν ότι, παρ' όλο που για τους ενόχους άξιζαν οι έσχατοι παραδειγματισμοί, (γι' αυτούς) άρχισε να διεγείρεται οίκτος, σαν για ανθρώπους που εξοντώνονταν όχι για το δημόσιο καλό, αλλά για την ικανοποίηση τής ωμότητος ενός ανθρώπου.

Φαρμακερή και λοίδωρος όσο και αστήρικτη η συκοφαντία τού Τακίτου σε βάρος τών Χριστιανών, τους οποίους εδώ ταυτίζει με τους Ιουδαίους, τους θεωρεί μέρος από τα κατακάθια τής αυτοκρατορίας που εκβράζονταν στη Ρώμη, τους εξυβρίζει και τους συκοφαντεί, χωρίς να έχει ν' αναφέρει κανένα τεκμήριο τής υποτιθέμενης κακοηθείας των, ενώ ταυτόχρονα ο ίδιος με κυνική αναλγησία λέει σαν το πιο απλό και αθώο πράγμα το ότι ο Νέρων τους βασάνισε με σκληρότατα βασανιστήρια, λες και πρόκειται για κατσαρίδες προς εξόντωση.

Βρίσκει αστείους τους απάνθρωπους τρόπους τής θανατώσεώς των, και δεν χολοσκάει για το αν οι άνθρωποι αυτοί μισούν πράγματι το ανθρώπινο γένος και για το από πού φαίνεται αυτό το πράγμα. Νοοτροπία που θυμίζει τα κρεματόρια τών Ναζιστών.

Εν τούτοις δίνει με ακρίβεια τα ονόματα τού Χριστού και τών Χριστιανών και το χρόνο τής επί γης βιώσεως και τής θανατώσεως τού Ιησού Χριστού (επί Τιβερίου και επί Ποντίου ΠΙλάτου). Και δεν κρύβει, ότι γι' αυτό που συκοφαντήθηκαν δεν ήταν ένοχοι, αλλ' ο Νέρων ψευδώς και υπούλως υπέβαλε στον όχλο την ιδέα ότι οι Χριστιανοί έκαψαν τη Ρώμη.

Πολύτιμη πληροφορία του κι εκείνο το: "μισητοί" (invisi), που θυμίζει κι επιβεβαιώνει το λόγο τού Κυρίου προς τους μαθητές του, ότι "Έσεσθε μισούμενοι υπό πάντων δια το όνομά μου".¹ Σα να ήταν ακροατής τού Κυρίου ο "Ρωμαίος Θουκιδίδης", και ακριβώς επειδή οι ειδωλολάτρες μισούσαν τους Χριστιανούς, πίστευαν ανάποδα ότι οι Χριστιανοί μισούν το ανθρώπινο γένος.

2η Μαρτυρία Historiae, 5 (frgm. 2)

Στην ιστορία τού Βεσπασιανού, όταν ιστορεί πώς ο γιος και διάδοχος εκείνου στρατηγός Τίτος κατέστρεψε την Ιερουσαλήμ και το ναό της το 70 μ.Χ., κατονομάζει τους Χριστιανούς γράφοντας τα εξής κατά την περιληπτική απόδοση τού Σουλπικίου Σεβήρου²:

Λατινικό Κείμενο

Fertur Titus adhibito consilio prius deliberasse, an templum tanti operis everteret. Etenim nonnullis videbatur, aedem sacratam ultra omnia mortalia illustrem non oportere deleri, quae servata modestiae Romanae testimonium, diruta perennem crudelitatis notam praeberet.

At contra alii et Titus ipse evertendum in primis templum censebant, quo plenius Iudaeorum et Christianorum religio tolleretur: quippe has religiones, licet contrarias sibi, isdem tamen ab auctoribus profectas.

Christianos ex Iudaeis extitisse: radice sublata stirpem facile perituram.

Φέρεται ότι, όταν έγινε συμβούλιο, ο Τίτος συζήτησε πρώτα, αν θα γκρεμίσει το ναό που έγινε με τόση εργασία, διότι μερικοί είχαν τη γνώμη ότι δεν έπρεπε να καταστρέψουν ένα οικοδόμημα αφιερωμένο και περιφανές πάνω απ' όλα τα εφήμερα έργα, το οποίο, αν μεν διατηρηθεί, θα μαρτυρεί τη ρωμαϊκή σωφροσύνη, αν όμως γκρεμιστεί, θα καταγγέλλει αιωνίως τη ρωμαϊκή ωμότητα.

Αντίθετα όμως τόσο μερικοί άλλοι όσο κι ο ίδιος ο Τίτος έκριναν ότι έπρεπε να γκρεμιστεί κυρίως ο ναός αυτός, με τον οποίο εξυψώνεται η θρησκεία τών Ιουδαίων και τών Χριστιανών· διότι οι θρησκείες αυτές, αν και εχθρικές μεταξύ τους, εν τούτοις ξεκίνησαν από τους ίδιους αρχηγούς.

Οι Χριστιανοί βγήκαν από τους Ιουδαίους. Αν καταστραφεί η ρίζα, εύκολα θ' αφανιστεί το φυτό.

Δεν ήξερε ο Τίτος, ούτε φυσικά ο Τάκιτος που τον θαύμασε γι' αυτό το απόφθεγμά του, ότι και ο Θεός τών Χριστιανών ο Ύψιστος, ουρανού και γης Κύριος υπάρχων, "ουκ εν χειροποιήτοις ναοίς κατοικεί, ουδέ υπό χειρών ανθρώπων θεραπεύεται προσδεόμενός τινος", και τών Χριστιανών η ρίζα και η ιθαγένεια, το πολίτευμα, "εν ουρανοίς υπάρχει", οπότε κι αυτοί ουκ έχουσιν ώδε μένουσαν πόλιν, αλλά την μέλλουσαν επιζητούσι.³ Κι έπεσε έξω στον υπολογισμό του, τον οποίο εξέφρασε το απόφθεγμά του.

Σημειώσεις:

1. Ματθαίος 10: 22. 24: 9. Μάρκος 13: 13. Λουκάς 21: 17. Το κείμενο αυτό τού Τακίτου παραθέτουν μεταφρασμένο και σχολιάζουν και οι Τρεμπέλας (29) και Γλαβίνας (109).

2. Sulpicius Severus, Chron. 2,30,6.

3. Πράξεις 7: 48. 17: 24,25. Φι. 3: 20. Εβρ. 13,14.