Στη Βιβλική και Πατερική σκέψη η παντοδυναμία του Θεού δεν είναι ένα τετελεσμένο γεγονός, σαν να επρόκειτο για ακίνητες ιδέες εντός της θείας ουσίας, οι οποίες απλώς εκδηλώνονται τώρα στο χρόνο. Σ' εκείνη την περίπτωση η πραγματική ανεξαρτησία του Θεού από τον κόσμο και η ελευθερία των λογικών όντων θα μεταλλάσσονταν σε ένα είδος Αυγουστίνειας ειμαρμένης, από την οποία θα εξαρτιόταν όχι μόνο ο άνθρωπος αλλά και ο Θεός.

Αντιθέτως η ιουδαιοχριστιανική Ανατολική Ελληνική Παράδοση προφύλαξε τον εαυτό της, όπως είδαμε, από τέτοιες επικίνδυνες φιλοσοφικές ιδέες μέσω της εμμονής της στο δόγμα περί πραγματικής από το μηδέν δημιουργίας, σύμφωνα με το οποίο ο κόσμος δεν είναι απόρροια ή αντιγραφή των αρχετύπων της θείας ουσίας, αλλά αποτέλεσμα της θείας ενέργειας και βούλησης. Τα λογικά όντα που δημιουργήθηκαν από τον Θεό δεν αποτελούν αντιγραφή των δήθεν αρχετύπων στην ουσία του Θεού, επειδή σε μια τέτοια περίπτωση θα καθορίζονταν από ένα είδος απόλυτου προορισμού^. τα κτίσματα είναι πράγματι ελεύθερα επειδή είναι εκτός της θείας ουσίας, αν και κατά την ύπαρξη συνεχώς και αδιάκοπα είναι εξαρτημένα από τη θεία θέληση και ενέργεια. Ένα από τα δημιουργήματα αυτά, εντελώς ελεύθερο και ανεξάρτητο από την θέληση του Θεού είναι ο σατανάς, ο οποίος, όπως όλα τα κτίσματα, δεν είναι εικόνα κάποιου αρχετύπου της θείας ουσίας, ούτε κακός κατά την ουσία¹⁸. Είναι κακός και κακοποιός όπως και οι κακοί άνθρωποι κατά θέληση και κατ' ενέργεια μόνον¹⁹.

Η παντοδυναμία του Θεού, λοιπόν, μέσω της ίδιας της βούλησης και ενέργειας του Θεού, δεν επεκτείνεται πάνω στην ελευθερία των λογικών όντων. Η θεία παντοδυναμία πάνω στον κόσμο, όπως όλες οι θείες προς τον κόσμο σχέσεις, δεν είναι της θείας ουσίας. Επομένως δεν μειώνεται η θεία παντοδυναμία από το γεγονός ότι το κακό θα καταστραφεί τελικά μόνο κατά τη γενική ανάσταση. Προς το παρόν γίνονται πολλά άδικα και άτοπα παρά τη θέληση του Θεού. Ο Θεός καταπολεμεί το κακό, όχι μέσω της βίας και της αφαίρεσης της ελευθερίας των όντων, αλλ' ως μακρόθυμος μέσω της αγάπης και δικαιοσύνης χωρίς να πάθει η θεία ουσία, αλλά και χωρίς όμως να μειώνεται η ελευθερία και η πραγματικότητα του κακού. Τη στιγμή κατά την οποία η ελευθερία του κακού κατά κάποιο τρόπο θα αφαιρείτο, τότε αυτόματα θα γινόταν αίτιος του κακού ο Θεός. Αυτός που αναστέλλει την ελευθερία του πονηρού πρέπει ή να κατάργηση το κακό ή να αναλάβει ο ίδιος την ευθύνη της ύπαρξής του. Έτσι ο Αυγουστίνος ανησυχώντας για την τυχόν αμφισβήτηση της παντοδυναμίας του Θεού και μη έχοντας υπομονή να αναμένει την αποκάλυψή της στη δευτέρα παρουσία, έσπευσε να την κατοχύρωσει φιλοσοφικά μέσω της αναγωγής της στη θεία ουσία. Αλλά στη σπουδή του να υπεραμυνθεί τής δύναμης του Θεού, αφαίρεσε την ελευθερία από τον σατανά και από τον άνθρωπο, κατέληξε στην απόδοση του κακού στον Θεό με τη δικαιολογία της ενοχής των ανθρώπων ενώπιόν Του πριν ακόμη αυτοί δουν το φως της ημέρας.

Η απόλυτη βασιλεία του Θεού δεν είναι ακόμη μία γενική πραγματικότητα. Άρχισε μέσω των Προφητών να εμφανίζεται ως επαγγελία, η οποία πραγματοποιήθηκε εν Χριστώ μέσω της ανάστασης των κρατουμένων από τον διάβολο και του θανάτου ψυχών, γενικεύεται στην μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, θα επικράτησει όμως ολοκληρωτικά πλέον κατά τη Δευτέρα Παρουσία, όταν θα αναστηθούν με τα σώματα όλοι οι νεκροί για τη γενική κρίση, οπότε ο τωρινός καιρός της ανομίας και της αδικίας θα καταργηθεί. Εν τω μεταξύ υπάρχουν για όλους δύο οδοί (του θανάτου και της ζωής) «εφ' ης μεν γαρ είσιν τεταγμένοι φωταγωγοί άγγελοι του Θεού, εφ' ης δε άγγελοι του σατανά^. και ο μεν εστί Κύριος από αιώνων και εις αιώνας, ο δε άρχων καιρού του νυν της ανομίας»²⁰.

Σημειώσεις

18. Ειρηναίου, Έλεγχος, Δ΄, XLI, 1.

19. «Ότι αυτεξούσιον το τε των αγγέλων γένος και των ανθρώπων την αρχή εποίησεν ο Θεός, δικαίως υπέρ ων αν πλημμελήσωσι την τιμωρίαν εν αιωνίω πυρί κομίσονται». Ιουστίνου, Β΄ Απολογία 7. Παράβαλλε Ειρηναίου, Όπως παραπάνω, Ε΄, XXVI, 2· Τατιανού, Όπως παραπάνω, 7.

20. Βαρνάβα, XVIII, 1, 2.