• 1. Περίληψη όσων είδαμε ως εδώ

• 2. Μια αποκάλυψη που δόθηκε στον Παύλο

• 3. Η ανάσταση στη 2η Παρουσία και το... 1918

• 4. Εξαφάνιση τής λέξης: "ταυτόχρονα" από τη Σκοπιά

• 5. Πεντηκοστιανοί και λάθος αρπαγή

• 6. Τούτο το σώμα τής φθοράς θα αφθαρτοποιηθεί

• 7. Διαφορά αφθαρσίας και αθανασίας

• 8. Η αμαρτία ως παράσιτο

• 9. Κοπιάζοντας ως  γεωργοί για τη σπορά τού σώματος

• 10. Προς μια βέβαια ελπίδα

• 11. Οι ερμηνείες τών αγίων Πατέρων

• 12. Αντιστοίχηση πρώτου και εσχάτου Αδάμ

• 13. Σύγχυση αιρετικών για την έννοια "πνευματικό σώμα"

• 14. Η σάρκα τού Χριστού αναστήθηκε, δεν διαλύθηκε

• 15. Τι σημασία έχει ο χρόνος αποσύνθεσης;

Αγαπητοί ακροατές χαίρετε! Σήμερα θα συνεχίσουμε τον λόγο περί Αναστάσεως. Αρχίσαμε να μελετάμε το ζήτημα αυτό διαβάζοντας και αναλύοντας το 15ο κεφάλαιο τής 1ης προς Κορινθίους επιστολής τού αποστόλου Παύλου, και φθάσαμε μέχρι και το 52ο εδάφιο. Διαπιστώσαμε πόσο σαφής και αποκαλυπτικός είναι ο λόγος τού αποστόλου στο κεφάλαιο αυτό, για τούτο το θεμελιώδες δόγμα τής πίστεώς μας.

1. Περίληψη όσων είδαμε ως εδώ

Πολλές φορές και με πολλά παραδείγματα και παρομοιώσεις, διδάσκει στους Χριστιανούς τής Κορίνθου, ότι θα λάβει χώρα γενική ανάσταση τών νεκρών, και η ανάσταση αυτή δεν αφορά την ψυχή, αλλά το σώμα. Δηλαδή είναι ανάσταση τών σωμάτων. Όλων τών νεκρών, δικαίων αλλά και αμαρτωλών. Όλοι θα αναστηθούν με σώματα άφθαρτα και αθάνατα, όπως ακριβώς και το σώμα τής αναστάσεως τού Κυρίου μας Ιησού Χριστού, όσον αφορά τις φυσικές του ιδιότητες. Εκεί που θα διαφέρουν τα σώματα τής αναστάσεως μεταξύ τους, θα είναι η δόξα. Έτσι, τα σώματα τών δικαίων θα λάμπουν όπως ο ήλιος, και θα είναι ένδοξα και ευπρεπή, ενώ τα σώματα τών αμαρτωλών, θα είναι σκοτεινά, γεμάτα από αισχύνη.

Αλλά και τα σώματα τών δικαίων θα διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τη δόξα και το κάλλος, ανάλογα με τον βαθμό τής αρετής και τής θείας μεθέξεως που θα έχει επιτύχει κανείς σε αυτή τη ζωή, όπως επίσης και τα σώματα τών αμαρτωλών, θα διαφέρουν μεταξύ τους ως προς την αισχύνη και την ασχήμια, ανάλογα με τον βαθμό τής απομάκρυνσης τού καθενός από τον Θεό, σε τούτη τη ζωή.

2. Μια αποκάλυψη που δόθηκε στον Παύλο

Θ' αρχίσουμε λοιπόν τη σημερινή εκπομπή, ολοκληρώνοντας το σπουδαίο αυτό κεφάλαιο τής Αγίας Γραφής περί αναστάσεως. Και ας μας επιτρέψετε να αρχίσουμε από τον 51ο στίχο, δηλαδή να επαναλάβουμε τους δύο τελευταίους στίχους, που αναλύσαμε την προηγούμενη φορά, έτσι ώστε να διατηρηθεί η συνέχεια τής νοημάτων.

Πρόκειται ο απόστολος να τους περιγράψει τον τρόπο τής αναστάσεως, τον οποίο μάλιστα και αποκαλεί μυστήριον, δεδομένου ότι δεν ήταν μέχρι τότε γνωστός, αλλά ο ίδιος τον εγνώρισε, κατόπιν θείας αποκαλύψεως.

Τους λέει λοιπόν στους στίχους 51 και 52: "Ιδού, μυστήριον ημίν λέγω: Πάντες ου κοιμηθησόμεθα, πάντες δε αλλαγησόμεθα, εν ατόμω, εν ριπή οφθαλμού, εν τη εσχάτη σάλπιγγι. Σαλπίσει γαρ, και οι νεκροί αναστήσονται άφθαρτοι, και ημείς αλλαγησόμεθα".

Τους λέει: "Να, σας λέω ένα μυστήριο". Ποιο δηλαδή; Ότι "πάντες δεν θα κοιμηθούμε, δηλαδή δεν θα πεθάνουμε τον βιολογικό θάνατο, αλλά πάντες θα αλλαγούμε".

Πριν προχωρήσουμε, τονίζουμε με έμφαση το "πάντες" τού αποστόλου. Δεν βγάζει κανέναν απ' έξω. Δεν εξαιρεί κανέναν. Μιλεί για ολόκληρο το ανθρώπινο γένος. Νεκρούς και ζωντανούς, αλλά και δικαίους και αμαρτωλούς. Μιλεί για όλους ανεξαιρέτως. Και πριν μας μιλήσει για το αντικείμενο αυτής τής αλλαγής, σε τι θα αλλαγούμε, μάς προσδιορίζει πότε θα λάβει χώρα αυτή η αλλαγή, και πόσο χρόνο θα διαρκέσει. Μας λέει λοιπόν ότι θα γίνει ακαριαία, σε μία μόνο χρονική στιγμή. "Εν ριπή οφθαλμού". Οπότε όλοι θα μεταμορφωθούν, θα μετασχηματισθούν, θα αλλαγούν.

3. Η ανάσταση στη 2η Παρουσία και το... 1918

Και πότε θα γίνει αυτό; "κατά την εσχάτη σάλπιγγα", που θα ηχήσει κατά τη 2α Παρουσία τού Κυρίου.

"Τούτο γαρ ημίν λέγομεν, εν λόγω Κυρίου, ότι ημείς οι ζώντες, οι περιλειπόμενοι εις την παρουσίαν τού Κυρίου, ου μη φθάσουμε τους κοιμηθέντας. Ότι Αυτός ο Κύριος, εν κελεύσματι, εν φωνή αρχαγγέλου και εν σάλπιγγι Θεού, καταβήσεται απ' ουρανού, και οι νεκροί εν Χριστώ αναστήσονται πρώτον. Έπειτα, ημείς οι περιλειπόμενοι, άμα συν αυτοίς, αρπαγησόμεθα εν νεφέλαις, εις απάντησιν τού Κυρίου εις τον αέρα". (Α΄ Θεσσαλονικείς 4: 15-17).

Με άλλα λόγια, ο ίδιος απόστολος λέει στην πρώτη προς Θεσσαλονικείς επιστολή, ότι η ανάσταση τών νεκρών θα συμβεί κατά τη 2η Παρουσία τού Κυρίου, οπότε με δικό Του κέλευσμα, με φωνή αρχαγγέλλου και με τον ήχο σάλπιγγας Θεού, θα αναστηθούν οι νεκροί. Πρώτα οι εν Χριστώ άγιοι, και αργότερα, αλλά σχεδόν ταυτόχρονα, θα αλλαγούν και οι ζώντες άγιοι, και θα αρπαγούν με νεφέλες, για να συναντήσουν τον ερχόμενο Κύριο Ιησού Χριστό.

Παρατηρούμε ότι και εδώ, ο απόστολος αρχίζει δηλώνοντας ότι αυτό που τους λέει είναι λόγος Κυρίου. Δηλαδή αποκάλυψη του Κυρίου προς αυτόν, ενός γεγονότος που μέχρι τότε ήταν άγνωστο και παρέμενε μυστήριο.

Στο σημείο αυτό, θέλουμε να κάνουμε μια σημαντική παρατήρηση που αφορά τους Μάρτυρες τού Ιεχωβά. Όπως είναι γνωστό, ισχυρίζονται ότι η Δευτέρα Παρουσία τού Κυρίου, άρχισε το 1914 μ.Χ., και μάλιστα αυτός ο ισχυρισμός τους, αποτελεί και βασικό τους δόγμα. Ισχυρίζονται επίσης, ότι μόνο 144.000 άνθρωποι από ολόκληρη τη Χριστιανική εποχή, αποτελούν τη γνήσια εκκλησία τού Χριστού, τους "Κεχρισμένους" με το Άγιο Πνεύμα. Μάλιστα, μόνον 7.000 περίπου είναι ζωντανοί απ' αυτούς σήμερα, και βεβαίως όλοι τους ανήκουν στις τάξεις τών Μαρτύρων τού Ιεχωβά. Όσοι δεν από αυτούς πεθαίνουν, αμέσως και ανασταίνονται, κατά την άποψή τους. Και αυτός ο ισχυρισμός, αποτελεί βασικό δόγμα τής πίστεώς τους. Ταυτόχρονα όμως, ισχυρίζονται ότι η ανάσταση τών νεκρών Κεχρισμένων, έγινε το 1918, όταν ο Κύριος "επισκέφθηκε τον ναό Του", όπως τελείως αυθαίρετα λέγουν.

Ας δούμε λοιπόν αν όλα αυτά τα εξωφρενική αποκυήματα τής αιρετικής τους φαντασίας, συμφωνούν με το χωρίο που μόλις διαβάσαμε.

Το χωρίο λέει: "ημείς οι ζώντες, οι περιλειπόμενοι εις την παρουσίαν τού Κυρίου, ου μη φθάσωμεν τους κοιμηθέντας. Ότι Αυτός ο Κύριος, καταβήσεται απ' ουρανού, και οι νεκροί εν Χριστώ αναστήσονται πρώτον". Αυτό το γεγονός οι Μάρτυρες τού Ιεχωβά το τοποθετούν στο 1918 μ.Χ. Το χωρίο όμως συνεχίζει:

"Έπειτα, εμείς οι περιλειπόμενοι, άμα συν αυτοίς, αρπαγησόμεθα εν νεφέλαις, εις απάντησιν τού Κυρίου εις τον αέρα".

Για να προσδιορίσει πότε θα γίνει η αρπαγή τών υπολοίπων ζώντων Χριστιανών, ο απόστολος χρησιμοποιεί τη λέξη: "άμα", που σημαίνει "ταυτόχρονα", "συγχρόνως". Δηλαδή, όταν θα γίνει η ανάσταση τών νεκρών Χριστιανών, "ταυτόχρονα" λέει ο Παύλος, θα γίνει και η αλλαγή και η αρπαγή τών ζωντανών Χριστιανών. Μάλιστα, όλοι μαζί θα αρπαγούν από τις νεφέλες, για να συναντήσουν τον Κύριο.

Όπως είδαμε, μόνο αυτό δεν λέει οι Μάρτυρες τού Ιεχωβά. Αντίθετα, λένε ότι η Παρουσία του Κυρίου έγινε το 1914. Τριάμισι χρόνια μετά απ' ό,τι ήρθε, ισχυρίζονται ότι αναστήθηκαν οι νεκροί Χριστιανοί. Όσο για τους ζώντες, αυτοί πεθαίνουν κανονικά, δεν αρπάζονται αφού αλλαγούν, (όπως λέει ο απόστολος), και μάλιστα πεθαίνουν ο καθένας στον καιρό του, και όχι "ταυτόχρονα", όλοι μαζί. Βεβαίως υπάρχουν και σήμερα ζώντες, μετά από 75 περίπου ολόκληρα χρόνια, από την ανάσταση τών πρώτων, που περιμένουν να πεθάνουν. Πού είναι η αλλαγή τού σώματός τους; Πού είναι η αρπαγή τους; Πού είναι το "ταυτόχρονο"; Θα λέγαμε υπό τύπον αστείου, ότι μερικοί έχουν αργοπορήσει επί 75 ολόκληρα χρόνια μέχρι τώρα, και ποιος ξέρει πόσον καιρό ακόμα, στο ραντεβού τους με τον Κύριο.

4. Εξαφάνιση τής λέξης: "ταυτόχρονα" από τη Σκοπιά

Είναι βεβαίως ολοφάνερο και στον πλέον ακατατόπιστο γύρω από τα θεολογικά ζητήματα, ότι πρόκειται περί σοβαρότατης αντιφάσεως, και συγκρούσεως τής εταιρίας Σκοπιά με την Αγία Γραφή. Γι' αυτό και η εταιρία Σκοπιά δεν διστάζει να προχωρήσει στο ανοσιούργημα, να αλλοιώσει και να παραχαράξει το κείμενο τής Αγίας Γραφής, προκειμένου να μην εκτεθεί στους οπαδούς της. Έτσι, στη μετάφραση που έχει εκδώσει, έχει απαλλείψει τελείως τη λέξη: "άμα", (ταυτόχρονα) από το κείμενο. Μάλιστα, στη Διάστιχο Μετάφραση, "Ιντερλίνιαλ Τρανσλέισον", περιέχει τη λέξη στη πρωτότυπο κείμενο, και παραθέτει από κάτω τη μετάφρασή της, όμως στο μεταφρασμένο κείμενο που υπάρχει στη δεξιά στήλη, και που αποτελεί την επίσημη μετάφραση τής εταιρίας, δεν μεταφράζεται καθόλου. Δεν υπάρχει πουθενά η λέξη: "ταυτόχρονα". Αυτός δυστυχώς είναι ο "σεβασμός" τής εταιρίας απέναντι στην Αγία Γραφή. Προηγούνται οι κακοδοξίες της από τις αλήθειες τής Βίβλου. Είναι φανερός ο δόλος της και οι ανειλικρινείς της προθέσεις απέναντι στους οπαδούς της.

5. Πεντηκοστιανοί και λάθος αρπαγή

Όμως αυτό το χωρίο, ελέγχει και τις θέσεις τών Πεντηκοστιανών, περί τής αρπαγής τής Εκκλησίας, ως "κακόδοξες". Γι' αυτό το σημαντικό ερμηνευτικό ατόπημα τών Πεντηκοστιανών, ελπίζουμε ότι θα μάς δοθεί η ευκαιρία να μιλήσουμε αναλυτικά στο μέλλον, διότι ξεφεύγει από το παρόν αντικείμενό μας. Ωστόσο, επιγραμματικά αναφέρουμε, ότι εσφαλμένα ισχυρίζονται και κηρύττουν ότι η αρπαγή τής Εκκλησίας θα γίνει προ τής εμφανίσεως τού Αντιχρίστου, και μάλιστα στις μέρες μας. Δεν διστάζουν να τοποθετούν επίσημα ή ανεπίσημα και ημερομηνίες, οι οποίες βεβαίως τους διαψεύδουν επανειλημμένως. Αλλά οι θέσεις τής Βίβλου και τής Εκκλησίας είναι σαφείς: Η αρπαγή τών ζώντων πιστών, θα γίνει κατά τη 2α Παρουσία, και μάλιστα μετά από την ανάσταση τών νεκρών αγίων. Όταν δε έλθει ο Αντίχριστος, η Εκκλησία όχι μόνο δεν θα έχει αρπαγεί, αλλά θα μαρτυρήσουν πολλοί Χριστιανοί από τον διωγμό που θα εξαπολύσει εναντίον τους. (Β΄ Θεσσαλονικείς, 2: 1-12).

Αυτή όμως η τακτική, δηλαδή να προβάλλουν και να κηρύττουν ψευδείς ελπίδες, αλλά και έμμεσες απειλές για τους Χριστιανούς, και να ορίζουν οριακές χρονολογίες για τα έσχατα, είναι πολύ κοινή ανάμεσα στις εσχατολογικές ομολογίες τού Χριστιανικού κόσμου, όπως είναι οι Πεντηκοστιανοί ή οι Μάρτυρες τού Ιεχωβά. Και μάλιστα είναι πολύ επιτυχημένη και δοκιμασμένη μέθοδος, αφ' ενός οι ηγέτες να ικανοποιούν τις εσχατολογικές ανησυχίες τών οπαδών τους, παρουσιάζοντας κάθε τόσο νέα σενάρια για το τέλος, και αφ' ετέρου να τους κρατούν δέσμιους στον χώρο τους, με τα δεσμά τής αγωνίας και του φόβου, μήπως τάχα γίνει η αρπαγή, και εκείνοι δεν βρίσκονται συνταγμένοι με τους υπολοίπους και χαθούν.

Ας κλείσουμε όμως εδώ αυτή τη μικρή παρένθεση, την οποία ομολογουμένως πρέπει κάποτε να την ξανανοίξουμε, για να εξαντλήσουμε πλήρως το θέμα, και να δούμε με λεπτομέρεια όλες τις πτυχές του, τις φανερές, αλλά και τις αφανείς και σκοτεινές.

6. Τούτο το σώμα τής φθοράς θα αφθαρτοποιηθεί

Επανερχόμαστε λοιπόν στον 52ο στίχο τού 15ου κεφαλαίου, τής 1ης προς Κορινθίους Επιστολής:

Αφού λοιπόν ο απόστολος μάς προσδιόρισε τον χρόνο αλλά και τη διάρκεια τής αλλαγής, λέγοντάς μας ότι θα γίνει κατά τη 2α Παρουσία, και θα είναι ακαριαία, έρχεται να προσδιορίσει και το είδος τής αλλαγής, λέγοντας: "Οι νεκροί εγερθήσονται άφθαρτοι, και ημείς αλλαγησόμεθα". Είναι ξεκάθαρο, ότι η αλλαγή αυτή αφορά την αφθαρτοποίηση τών σωμάτων. Και οι μεν νεκροί θα αναστηθούν με σώματα άφθαρτα, οι δε ζώντες θα αλλάξουν, ούτως ώστε τα μέχρι τότε φθαρτά τους σώματα, να μεταβληθούν και αυτά σε άφθαρτα. Έτσι αιτιολογεί τον λόγο που είπε προηγουμένως, στον προηγούμενο στίχο, ότι "πάντες ου κοιμηθησόμεθα, πάντες δε αλλαγησόμεθα". Όλοι δηλαδή θα αλλαγούμε, και από φθαρτά σώματα θα αποκτήσουμε άφθαρτα.

Το ίδιο διευκρινίζει και στον επόμενο στίχο, τον 53, τονίζοντας συνάμα και την αναγκαιότητα τής αλλαγής: "δει γαρ" (διότι πρέπει), το φθαρτόν τούτο, ενδύσασθαι αφθαρσία, και το θνητόν τούτο, ενδύσασθαι αθανασία". Πρέπει (λέει), το φθαρτό τούτο, να ντυθεί αφθαρσία. Ποιο είναι το "φθαρτό τούτο"; Μα δεν είναι άλλο από το ίδιο μας το σώμα. Αυτό το σώμα που τώρα φέρουμε και όχι άλλο. Αυτό το σώμα θα γίνει άφθαρτο. Και με το δάχτυλο δείχνει αυτό το σώμα, λέγοντας: "το φθαρτό ΤΟΥΤΟ" ο απόστολος, ακριβώς για να μην παρεξηγήσει κανείς τα προηγούμενα λόγια του, ότι "σαρξ και αίμα, βασιλείαν Θεού κληρονομήσαι ου δύνανται", και νομίσει ότι τα σώματα που έχουμε τώρα, δεν πρόκειται να αναστηθούν, αλλά θα αναστηθούν άλλα σώματα.

Και μάλιστα δεν τους λέει απλώς ότι θα αλλάξουν τα σώματα, αλλά για να τους αφαιρέσει κάθε αμφιβολία ή σκέψη, ότι τα ίδια σώματα θα είναι εκείνα που θα αναστηθούν, με αυτά που τώρα φέρουμε, γι' αυτό τους λέει ότι "τούτο" το σώμα, που τώρα φέρει τις ιδιότητες τής φθοράς και τού θανάτου, θα τις πετάξει σαν παλιό ρούχο από πάνω του, και θα φορέσει τις ιδιότητες τής αφθαρσίας και τής αθανασίας. Αυτό το σώμα ενδύεται την αφθαρσία και τιν αθανασία, και όχι άλλο.

Έτσι το θεμελιώδες δόγμα τών Μαρτύρων τού Ιεχωβά, περί δήθεν νέων σωμάτων, άφθαρτων και αθάνατων για τους 144.000, που δεν θα έχουν τίποτα το κοινό με τα ανθρώπινα σώματα, όχι μόνο δεν έχει καμία Βιβλική υπόσταση, αλλά είναι και πέρα για πέρα αντίθετο με τις διδασκαλίες τής Αγίας Γραφής περί αναστάσεως.

Είδαμε προηγουμένως, ότι ο απόστολος χαρακτηρίζει την αλλαγή που θα επέλθει στις ιδιότητες τού σώματος κατά την ανάσταση, σαν αλλαγή ενδύματος. Και όπως το σώμα μπορεί να φορεί ή να αποβάλλει διάφορα ενδύματα, έτσι και θα ενδυθεί τις ιδιότητες τής αφθαρσίας και τής αθανασίας, παραμένοντας όμως κατά τη φύση και την ουσία του, το ίδιο ανθρώπινο σώμα.

7. Διαφορά αφθαρσίας και αθανασίας

Ας σημειώσουμε εδώ, ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην αφθαρσία και την αθανασία. Επειδή η μεν θνητότητα λέγεται για τα έμψυχα, ενώ η φθορά λέγεται και για τα άψυχα. Και άψυχα και αναίσθητα στοιχεία δεν βρίσκονται μόνο στη φύση γύρω μας, αλλά και στο σώμα μας, όπως οι τρίχες και τα νύχια. Έτσι λοιπόν ο απόστολος μάς δηλώνει, ότι και αυτά θα αφθαρτοποιηθούν, όπως και η υπόλοιπη κτίση. Δεν θα υπάρχει πλέον φθορά. Όλα τα στοιχεία τού σώματος, θα διέπονται από τους νόμους τού Πνεύματος τού Θεού.

Και συνεχίζει στον στίχο 54: "Όταν δε το φθαρτόν τούτο ενδύσηται αφθαρσίαν, και το θνητόν τούτο ενδύσηται αθανασίαν, τότε γενήσεται ο λόγος ο γεγραμμένος: "Κατεπόθη ο θάνατος εις νίκος".

Όταν λοιπόν θα γίνουν όλα αυτά, όταν θα συμβεί αυτή η αλλαγή, τότε θα θριαμβολογήσουμε με τα λόγια τού προφήτη Ωσηέ, (στίχος 13: 14), που τότε θα βρουν την πλήρη τους εκπλήρωση.

Όταν λοιπόν τότε κατά την ανάσταση, τα σώματα τών ανθρώπων, θα γίνουν από φθαρτά άφθαρτα, και από θνητά αθάνατα, τότε πλέον ο θάνατος θα έχει νικηθεί κατά κράτος. Θα έχει καταποθεί ολοκληρωτικά. Και λέει: "κατεπόθη", για να δείξει τον πλήρη του αφανισμό. Λέει δε: "εις νίκος", δηλαδή ότι κατανικήθηκε, για να δείξει ότι δεν θα δηλητηριάσει αυτόν υπό τού οποίο κατεπόθει, αλλά ότι δεν θα υπάρξει πλέον ούτε λείψανο από αυτόν, ούτε ίχνος του.

8. Η αμαρτία ως παράσιτο

Και συνεχίζει ο απόστολος τον θρίαμβο εναντίον τού θανάτου, τραγουδώντας τα επινίκια με το στόμα τού προφήτη, ως εξής: "Πού σου θάνατε το κέντρον; Πού σου Άδη το νίκος;" Αντιπαραθέτει σε αυτούς τους δύο αιώνιους εχθρούς τού ανθρώπου, στον μεν θάνατο τη ζωή, και στον Άδη τον ουρανό. Τα οποία και θα καρπωθεί ολόκληρο το ανθρώπινο γένος, μέσω τής αναστάσεως, οι μεν δίκαιοι προς δόξαν και τιμή, οι δε αμαρτωλοί προς θλίψη και καταισχύνη. Διαφέρει δε ο θάνατος από τον Άδη, διότι ο Άδης κρατεί τις ψυχές, ενώ ο θάνατος τα σώματα τών ανθρώπων.

Και συνεχίζει επεξηγώντας: "Το δε κέντρον τού θανάτου η αμαρτία. Η δε δύναμις τής αμαρτίας ο νόμος". Προσωποποιώντας τον θάνατο, τον παρομοιάζει με ένα ζωύφιο, έναν σκορπιό για παράδειγμα, που έχει ένα δηλητηριώδες κεντρί, και αυτό το κεντρί είναι η αμαρτία. Με την αμαρτία θανατώνεται ο άνθρωπος, και την αμαρτία την γνωρίσαμε μέσω τού νόμου. Με τον θάνατο όμως του αναμάρτητου Χριστού, και όταν ο θάνατος κατάπιε την Ζωή, τον Κύριο Ιησού, το κεντρί τους αχρηστεύτηκε. Έγινε ανενέργητο. Έτσι, φόβο μόνο μπορεί να προκαλέσει τώρα, χωρίς όμως και να βλάψει. Είναι σαν ένα δηλητηριώδες φίδι, που του έχουν αφαιρεθεί τα φαρμακερά δόντια. Μπορεί πλέον μόνο να σφυρίζει, αλλά όχι και να βλάπτει.

9. Κοπιάζοντας ως  γεωργοί για τη σπορά τού σώματος

Με τον θάνατο και την ανάσταση του Χριστού, άλλαξε τελείως το νόημα τού θανάτου. Δεν είναι πλέον ο φοβερός εχθρός του ανθρώπου, αλλά η ελπιδοφόρα σπορά αυτού τού σώματος, με σκοπό να το λάβουμε καινούργιο, απείρως καλύτερο, και βεβαίως άφθαρτο και αθάνατο. Και όπως ο γεωργός δεν λυπάται τον σπόρο που σπέρνει στη γη, ελπίζοντας ότι θα τού αποδώσει εκατονταπλάσιο καρπό, έτσι πρέπει κι εμείς, να μη λυπούμεθα για τον θάνατο, "όπως οι λοιποί οι μη έχοντες ελπίδα", (Α΄ Θεσσαλονικείς 4: 13). Έχουμε την ελπίδα τής αναστάσεως τού σώματός μας, με πολύ καλύτερες ιδιότητες, και πολλαπλάσιο κάλλος.

Σε αντίθεση όμως με τον γεωργό, που η ελπίδα του εμπεριέχει φόβους και επιφυλλάξεις, διότι η καρποφορία εξαρτάται και από εξωτερικούς παράγοντες, εμείς έχουμε βεβαία την ελπίδα, και γνωρίζουμε ότι η καρποφορία θα είναι ανάλογη τών εδώ κόπων. Και όπως ο γεωργός κοπιάζει και εργάζεται για να εξασφαλίσει την καλή καρποφορία, έτσι και εμείς πρέπει να εργαζόμαστε τις εντολές τού Χριστού τώρα, ώστε στον καιρό τής καρποφορίας, δηλαδή τής αναστάσεως τών σωμάτων μας, να τα λάβουμε ένδοξα και ευπρεπή.

Ας αγωνιζόμαστε με τη βοήθεια τού Θεού, να ξεριζώνουμε τα πάθη από την καρδιά μας, όπως ξεριζώνει ο γεωργός τα ζιζάνια από το χωράφι, και ας το ποτίζουμε με τα ζώντα ύδατα τού Αγίου Πνεύματος.

Ύστερα από αυτόν τον επινίκειο ύμνο εναντίον τού Άδου και τού Θανάτου, ο απόστολος ξεσπά σε δοξολογία και ευχαριστία, προς Αυτόν που μάς χάρισε αυτήν την ένδοξη και υπέροχη νίκη. "Τω δε Θεώ, χάρις. Τω διδόντι ημίν το νίκος, (τη νίκη), δια τού Κυρίου ημών Ιησού Χριστού".

10. Προς μια βέβαια ελπίδα

Και μαζί μ' αυτήν την δοξολογία προς τον Θεό, κλείνει αυτό το υπέροχο κεφάλαιο περί τής αναστάσεως τών νεκρών, δίνοντας μία προτρεπτική συμβουλή προς τους Κορινθίους, αλλά και προς όλους εμάς τους ζώντες: "Ώστε αδελφοί μου αγαπητοί, εδραίοι γίνεσθε, αμετακίνητοι, περισσεύοντες εν τω έργω τού Κυρίου πάντοτε, οιδότες ότι ο κόπος ημών ουκ εστίν κενός εν Κυρίω". Δηλαδή, "Αδελφοί μου αγαπητοί, μη παρασύρεστε από τις εσφαλμένες θεωρίες και φιλοσοφίες που ακούτε γύρω σας, αλλά να κρατηθείτε στέρεα, και να είστε αμετακίνητοι στους λόγους τού ευαγγελίου, και ειδικότερα ως προς το δόγμα τής αναστάσεως. Και όχι όπως πρωτύτερα, που σαλευθήκατε ως προς τον λόγο τής αναστάσεως, και για τούτο γίνατε και αργοί και ράθυμοι ως προς τα Χριστιανικά έργα, αλλά τώρα, βλέποντας ότι υπάρχει ανάσταση, και επομένως ανταπόδοση τών έργων, να εργάζεστε την αρετή. Και μάλιστα όχι μόνο απλώς να εργάζεστε τις εντολές τού Χριστού, σαν να κάνετε αγγαρεία, προσπαθώντας να αποφύγετε τις περισσότερες, αρκούμενοι στα τελείως απαραίτητα, αλλά να περισσεύετε, ζητώντας να κάνετε το έργο τού Κυρίου όλο και περισσότερο. Και όχι μόνο για λίγο, αλλά πάντοτε, συνεχώς".

Γιατί όμως να τα κάνουν όλα αυτά; Επειδή γνωρίζουν πλέον, ότι ο κόπος και η προσπάθεια που θα καταβάλλουν, δεν είναι μάταια. Δεν στερείται στόχου. Δεν είναι κενή και χωρίς ανταπόδοση. Αλλά ο Κύριος θα επιβραβεύσει τον κόπο, όπως επιβραβεύεται και ο κόπος τού γεωργού, με την πλούσια σοδειά. Όσο μεγαλύτερη η επιμέλεια, η φροντίδα και επομένως και ο κόπος, τόσο καλύτερη η σοδειά.

11. Οι ερμηνείες τών αγίων Πατέρων

Στο σημείο αυτό ολοκληρώθηκε η μελέτη μας στο 15ο κεφάλαιο τής 1ης προς Κορινθίους επιστολής τού αποστόλου Παύλου, το οποίο, όπως θα διαπιστώσατε κι εσείς αγαπητοί ακροαταί, είναι διαφωτιστικότατο και σαφέστατο, ως προς το ζήτημα τής αναστάσεως τών νεκρών, που είναι και το αντικείμενο που εξετάζουμε. Όλα τα σχόλια που κάναμε, τα αντλήσαμε από την πηγή σοφίας τών αγίων Πατέρων τής Εκκλησίας μας, όπως είναι ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο Νικόδημος ο αγιορείτης, ο Κύριλλος Ιεροσολύμων, ο Γρηγόριος Νύσσης, και πολλοί άλλοι. Δυστυχώς, λόγω ελλείψεως χρόνου, μεταφέραμε μόνο λίγα από τα θαυμάσια σχόλιά τους πάνω σε αυτό το κεφάλαιο. Σάς προτρέπουμε και σάς ενθαρρύνουμε, (αν δεν το έχετε ήδη κάνει), να αποκτήσετε κι εσείς προσωπική πείρα τών πνευματικών θησαυρών, που είναι κρυμμένοι στα έργα τους, και που εκφράζουν την ερμηνευτική γνώμη και θέση τής Εκκλησίας, "που είναι ο στύλος και το εδραίωμα τής αληθείας".

12. Αντιστοίχηση πρώτου και εσχάτου Αδάμ

Επανειλημμένως διαπιστώσαμε στη μελέτη τού 15ου κεφαλαίου τής 1ης προς Κορινθίους επιστολής, ότι ένα από τα βασικά επιχειρήματα τού αποστόλου υπέρ τής αναστάσεως τών νεκρών, είναι η ανάσταση τού Χριστού. Μάλιστα τον χαρακτηρίζει ως νέο γενάρχη ολόκληρου τού ανθρώπινου γένους, αποκαλώντας τον και "έσχατο Αδάμ", και λέγοντας ότι όπως από τον Αδάμ κληρονομήσαμε την βιολογική φθορά και τον θάνατο τού σώματος, έτσι και από τον Χριστό, τον "έσχατο Αδάμ", θα κληρονομήσουμε δια τής αναστάσεως την αφθαρσία και την αθανασία τών σωμάτων μας. "Νυνί δε, Χριστός εγήγερται εκ νεκρών, απαρχή τών κεκοιμημένων. Επειδή γαρ δι' ανθρώπου θάνατος, και δι' ανθρώπου ανάστασις νεκρών. Ώσπερ γαρ εν τω Αδάμ πάντες αποθνήσκουσιν, ούτως και εν τω Χριστώ, πάντες ζωοποιηθήσονται". (Α΄ Κορινθίους 15: 20-22).

Και λίγο πιο κάτω, λέει πάλι: "Σπείρεται ψυχικόν, εγείρεται σώμα πνευματικόν. Ει έστι σώμα ψυχικόν, έστιν και πνευματικόν. Ούτως και γέγραπται: "Εγένετο ο πρώτος άνθρωπος Αδάμ, εις ψυχήν ζώσαν. Ο έσχατος Αδάμ εις πνεύμα ζωοποιούν. Αλλ' ού πρώτα το πνευματικόν, αλλά το ψυχικόν. Έπειτα το πνευματικόν. Ο πρώτος άνθρωπος εκ γης, χοϊκός. Ο δεύτερος άνθρωπος εξ ουρανού. Οίος ο χοϊκός, τοιούτοι και οι χοϊκοί. Και οίος ο επουράνιος, τοιούτοι και οι επουράνιοι. Και καθώς εφορέσαμεν την εικόνα τού χοϊκού, φορέσωμεν και την εικόνα τού επουρανίου". (Α΄ Κορινθίους 15: 44-49).

Από αυτά λοιπόν είναι σαφές, ότι το σώμα που θα λάβουν οι άνθρωποι κατά την ανάσταση, θα διέπεται από τις ίδιες φυσικές ιδιότητες με το αναστημένο σώμα τού Χριστού, δεδομένου ότι Αυτός είναι ο νέος μας γενάρχης, και Αυτός μας το κληροδοτεί. Θα ήταν λοιπόν σημαντική παράλειψη στη μελέτη μας περί αναστάσεως, αν δεν εξετάζαμε με λεπτομέρεια όλα τα στοιχεία που μάς παρέχει η Αγία Γραφή, γύρω από το σώμα τού αναστημένου Χριστού.

13. Σύγχυση αιρετικών για την έννοια "πνευματικό σώμα"

Είναι αναγκαίο όμως να εξετάσουμε το ζήτημα αυτό, και για έναν δεύτερο, πιο σημαντικό λόγο, από την απλή φιλομάθεια. Ο λόγος αυτός είναι ότι πολλοί αιρετικοί, στην προσπάθειά τους να υποστηρίξουν τις κακοδοξίες τους, λέγουν ότι ο Χριστός δεν αναστήθηκε με ανθρώπινο σώμα. Δηλαδή το σώμα που έφερε εδώ στη γη ως άνθρωπος, και το οποίο έπαθε, σταυρώθηκε και ετάφη, αυτό δεν αναστήθηκε ποτέ. Αλλά τι έγινε; Απαντούν: "Εξαφανίστηκε! Χάθηκε, δεν υπάρχει πλέον". Και αν τους ρωτήσει κανείς, "Με τι σώμα αναστήθηκε;" του απαντούν: "Με σώμα άυλο, όμοιο με αυτό τών αγγέλων. Διότι μόνο τέτοιο σώμα μπορεί να είναι άφθαρτο και αθάνατο. Έτσι λοιπόν ερμηνεύουν εσφαλμένα το "πνευματικό σώμα", ως "το σώμα που έχουν τα πνεύματα", και όχι ως "το σώμα που διέπεται και κυβερνάται από τις δυνάμεις τού Πνεύματος".

Στη συνέχεια, επειδή πνεύματα ονομάζονται και οι άγγελοι, γι' αυτό θεωρούν ότι το "πνευματικό σώμα" είναι το σώμα τών αγγέλων. Όμως, όπως μέχρι τώρα αναλυτικά έχουμε διαπιστώσει, κάτι τέτοιο έρχεται σε τελεία και άμεση σύγκρουση με το δόγμα περί αναστάσεως τών νεκρών, όπως αυτό εκτίθεται στην Αγία Γραφή, μια και οι άνθρωποι θα αναστηθούν ως άνθρωποι, και όχι ως άγγελοι, με τα ίδια σώματα που και προ τού θανάτου είχαν, και όχι με άλλα, διαφορετικά σώματα.

Η μόνη διαφορά ως προς τη φύση που θα έχει το σώμα τής αναστάσεως, από αυτό που ο καθένας από εμάς φέρει σε τούτη τη ζωή, είναι ότι δεν θα υπόκειται πλέον στη φθορά και στον θάνατο.

14. Η σάρκα τού Χριστού αναστήθηκε, δεν διαλύθηκε

Και ύστερα απ' όλα αυτά, είναι πολύ φυσικό να αναρωτηθείτε: "Αφού η Αγία Γραφή είναι τόσο ξεκάθαρη στο θέμα τής αναστάσεως τών σωμάτων, κατά τη γενική ανάσταση, γιατί και από πού ορμώμενοι οι αιρετικοί, προβάλλουν όλες αυτές τις περίεργες και αντιχριστιανικές θεωρίες;". Λόγω τής ελλείψεως χρόνου στη σημερινή εκπομπή, δεν θα μπορέσουμε να δώσουμε απάντηση στο ερώτημα αυτό, και ζητούμε την υπομονή σας μέχρι την επόμενη φορά, οπότε αν ο Κύριος επιτρέψει, θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε τις αιτίες, και να διερευνήσουμε τους λόγους αυτών τών κακοδοξιών.

Ωστόσο, στον υπόλοιπο χρόνο που μάς απομένει, θα εξετάσουμε την θέση τής Αγίας Γραφής, γύρω από την φύση τού αναστημένου σώματος τού Χριστού. Και πρώτα απ' όλα, ας εξετάσουμε τους λόγους τού αποστόλου Πέτρου, όταν κατά την Πεντηκοστή τού έτους τού σωτηρίου Πάθους του Κυρίου μας, και αφού είχαν λάβει οι μαθητές το Άγιο Πνεύμα, εξ ονόματος τής χορείας τών αποστόλων, μίλησε ενώπιον του πλήθους τών Ιουδαίων για πρώτη φορά, για τον Κύριο Ιησού Χριστό. Και βεβαίως και για την ανάστασή Του.

Την ομιλία του αυτή, την βρίσκουμε στο 2ο κεφάλαιο τών Πράξεων τών Αποστόλων, απ' όπου και διαβάζουμε, ξεκινώντας από τον στίχο 22:

"Άνδρες Ισραηλίται, ακούσατε τους λόγους τούτους. Ιησούν τον Ναζωραίον, άνδρα αποδεδειγμένον από τού Θεού εις ημάς, δυνάμεσι και τέρασι και σημείοις, οις εποίησεν δι' αυτού εν μέσω ημών, καθώς αυτοί οίδατε, τούτον, τη ορισμένη βουλή και προγνώσει τού Θεού, έκδοτον δια χειρών ανόμων, προσπήξαντες ανείλετε, (φονεύσατε καρφώνοντάς τον στον σταυρό). ον ο Θεός ανέστησε λύσας τας ωδίνας του θανάτου, καθότι ουκ ην δυνατόν κρατείσθαι αυτόν υπ’ αυτού. Δαβίδ γαρ λέγει εις αυτόν· προορώμην (έβλεπα εμπρός μου), τον Κύριον ενώπιόν μου δια παντός, ότι εκ δεξιών μου εστιν ίνα μη σαλευθώ. δια τούτο ευφράνθη η καρδία μου και ηγαλλιάσατο η γλώσσά μου, έτι δε και η σαρξ μου κατασκηνώσει επ’ ελπίδι, ότι ουκ εγκαταλείψεις την ψυχήν μου εις άδου ουδέ δώσεις τον όσιόν σου ιδείν διαφθοράν. εγνώρισάς μοι οδούς ζωής, πληρώσεις με ευφροσύνης μετά του προσώπου σου. Άδρες αδελφοί, εξόν ειπείν μετά παρρησίας προς υμάς, (ας μου επιτραπεί να σάς πω ελεύθερα), περί του πατριάρχου Δαυϊδ, ότι και ετελεύτησε και ετάφη και το μνήμα αυτού εστιν εν ημίν άχρι της ημέρας ταύτης. Προφήτης ουν υπάρχων, και ειδώς (και γνωρίζοντας) ότι όρκω ώμοσεν αυτώ ο Θεός, εκ καρπού της οσφύος αυτού καθίσαι τω θρόνω αυτού, (ότι τού υποσχέθηκε ο Θεός με όρκο, ότι έμελλε να καθίσει στον θρόνο του, απόγονος από τα σπλάγχνα του), προειδών, (προφητεύοντας), ελάλησε περί της αναστάσεως του Χριστού, ότι ου κατελείφθη η ψυχή αυτού εις άδου ουδέ η σαρξ αυτού είδε διαφθοράν. Τούτον τον Ιησούν ανέστησεν ο Θεός, ου (τού οποίου), πάντες ημείς εσμεν μάρτυρες".

Το χωρίο αυτό είναι πολύ σημαντικό για τη μελέτη μας, διότι μάς μιλάει για τη σάρκα τού Κυρίου, και για κατά τη διάρκεια τής ταφής, και μετά την ανάστασή Του. Ο απόστολος Πέτρος, αφού με δυο λόγια τούς εξιστόρησε την υπερφυσική ζωή τού Χριστού και τον σταυρικό Του θάνατο, σύμφωνα με τη βουλή τού Θεού, τους ανέφερε την ανάστασή Του, και μάλιστα συνδέοντάς την, και με μία προφητεία τού Δαβίδ, που βρίσκεται στον Ψαλμό 16 (15 κατά τούς Εβδομήκοντα), και στίχους 8-11. Και αφού τους ανέφερε την περικοπή από τον Ψαλμό, τους απέδειξε ότι αυτή δεν αφορούσε τον ίδιο τον Δαβίδ, επειδή αυτός πέθανε και ετάφη, αλλά δεν αναστήθηκε, εφ' όσον και το μνήμα όπου έκειτο το νεκρό του σώμα, υπήρχε μέχρι και τις ημέρες εκείνες, αλλά τον απόγονό του κατά σάρκα, τον Χριστό.

Κάνει λοιπόν ο απόστολος Πέτρος, εφαρμογή τής προφητείας τού Δαβίδ στον Χριστό, τονίζοντας μάλιστα και τα κύρια σημεία.

Κατ' αρχήν, στον στίχο 26, λέει σε σχέση με την σάρκα τού Χριστού τα εξής: "Η σαρξ μου, κατασκηνώσει επ' ελπίδι". Δηλαδή, η σάρκα τού Χριστού, επρόκειτο να κατασκηνώσει, να κατοικήσει, αν αναπαυτεί με ησυχία στον τάφο, "επ' ελπίδι". Με ελπίδα. Ποια ελπίδα είχε η σάρκα τού Χριστού μέσα στον τάφο; Ποια άλλη από την ανάσταση; Όμως το χωρίο αυτό δεν έχει κανένα νόημα, για όσους κακόδοξα πιστεύουν ότι η σάρκα, το σώμα τού Χριστού δεν αναστήθηκε ποτέ, αλλά εξαφανίσθηκε. Μάλιστα θα ήταν και τραγική ειρωνεία, η σάρκα του Χριστού να ήλπιζε στην ολοκληρωτική της καταστροφή και ανυπαρξία. Είναι τελείως παράλογο και απαράδεκτο, να συνέβη κάτι τέτοιο.

Απλούστατα, και τελείως αβίαστα, συμπεραίνουμε από το χωρίο αυτό, ότι η ελπίδα που είχε η σάρκα τού Χριστού, όταν βρισκόταν στο μνήμα, ήταν η ελπίδα τής αναστάσεώς της. Και αυτό άλλωστε είναι που ο απόστολος προσπαθούσε να τούς αποδείξει. Ότι ανεστήθη το σώμα τού Χριστού. Αν όμως παραδεχθούμε την άποψη τών αιρετικών, ότι εξαφανίσθηκε, ποια είναι η διαφορά από αυτό που έλεγαν οι γραμματείς και οι Φαρισαίοι, ότι δηλαδή το σώμα εκλάπη. Εάν το σώμα είχε εξαφανισθεί, δεν υπάρχει αντικειμενική απόδειξη τής αναστάσεως.

Αλλά και ο επόμενος στίχος, ο 27ος, είναι πολύ αποκαλυπτικός: "Ουκ εγκαταλείψεις την ψυχήν μου εις Άδου, ουδέ δώσεις τον όσιόν σου ιδείν διαφθοράν".

Ο απόστολος Πέτρος, εφαρμόζει και αυτόν τον στίχο τής προφητείας στον Χριστό, ως εξής: "προειδών, (προφητεύοντας), ελάλησε περί της αναστάσεως του Χριστού, ότι ου κατελείφθη η ψυχή αυτού εις άδου ουδέ η σαρξ αυτού είδε διαφθοράν". Αν ακολουθήσουμε την ερμηνεία τών αιρετικών, ότι η σάρκα τού Χριστού διαλύθηκε, τότε πώς δεν διεφθάρη; Η διαφθορά, είναι η αποσύνθεση! Η διάλυση και η εξαφάνιση, δεν είναι τίποτα άλλο, παρά η ταχύτατη αποσύνθεση. Φανερά λοιπόν, αντιφάσκει αυτή η θεωρία με την Αγία Γραφή.

15. Τι σημασία έχει ο χρόνος αποσύνθεσης;

Μερικοί πάλι προβάλλουν την ερμηνεία, ότι δεν διεφθάρη στο διάστημα που ήταν στον τάφο  μέχρι να εξαφανισθεί, δηλαδή δεν διεφθάρη στο διάστημα τών τριών ημερών. Αυτή όμως η άποψη είναι τουλάχιστον φαιδρή. Θα ένοιαζε τον Χριστό, ή κανέναν άλλον, αν η σάρκα τού δεν διαφθειρόταν για τρεις μέρες, αλλά μετά διαφθειρόταν ακαριαία και ολοκληρωτικά; Ο απόστολος όμως εδώ, μιλεί φανερά για την ανάσταση. Ότι ο Χριστός κατέθεσε την σάρκα τού στον τάφο, και δεν έμεινε εκεί να φθαρεί και να σαπίσει, αλλά σαν από ύπνο, "ηγέρθη την τρίτην ημέραν", χωρίς να έχει υποστεί καθόλου φθορά. Μάλιστα δε, ποτέ πλέον δεν επρόκειτο να υποστεί διαφθορά, δεδομένου ότι ανεστήθη άφθαρτη και αθάνατη.

Ακριβώς την ίδια εφαρμογή και ερμηνεία, του προφητικού Ψαλμικού χωρίου, κάνει και ο απόστολος Παύλος μιλώντας στη Συναγωγή τής Αντιοχείας, και κηρύττοντας εκεί τον Χριστό.

Διαβάζουμε από τις Πράξεις τών Αποστόλων, 13: 34-37: "Ότι δε ανέστησεν αυτόν, (τον Ιησούν) εκ νεκρών μηκέτι μέλλοντα υποστρέφειν εις διαφθοράν, ούτως είρηκεν, ότι δώσω υμίν τα όσια Δαβίδ τα πιστά. Διο και εν ετέρω λέγει· ου δώσεις τον όσιόν σου ιδείν διαφθοράν. Δαβίδ μεν γαρ ιδία γενεά υπηρετήσας τη του Θεού βουλή εκοιμήθη και προσετέθη προς τους πατέρας αυτού και είδε διαφθοράν· ον δε ο Θεός ήγειρεν, ουκ είδε διαφθοράν".

Μάς λέει λοιπόν ο απόστολος Παύλος στην αρχή τού χωρίου, στον στίχο 34, ότι ο Θεός ανέστησε τον Ιησού, και έτσι ποτέ πλέον δεν πρόκειται να επιστρέψει στην διαφθορά. Και στο εδάφιο 37 μας λέει ότι σε αντίθεση με τον Δαβίδ δεν είδε διαφθορά. Ό,τι δεν είδε διαφθορά μέσα στον τάφο, δεν επρόκειτο να δει διαφθορά και στο μέλλον. Και αυτό δεν είναι άλλο από το σώμα τού Κυρίου. Δεν χωράει καμία αμφιβολία γι' αυτό, ούτε υπάρχει άλλη λογική ερμηνεία.

Έτσι, οδηγούμαστε αβίαστα και μονοσήμαντα στο συμπέρασμα ότι το σώμα τού Χριστού που κατατέθηκε  στον τάφο, δεν σάπισε, ούτε όμως εξαφανίσθηκε. Με άλλα λόγια, δεν διεφθάρη, αλλά αυτό το ίδιο αναστήθηκε.

Στο σημείο όμως αυτό πρέπει να σταματήσουμε για σήμερα, διότι ο χρόνος τής εκπομπής εξαντλήθηκε. Την επόμενη φορά θα συνεχίσουμε πάνω στο ίδιο ζήτημα, φέρνοντας ακόμα περισσότερες αγιογραφικές αποδείξεις.

Σας ευχαριστούμε που μάς παρακολουθήσατε, ευχαριστούμε ιδιαίτερα και τον πατέρα Δημήτριο Παπαγιάννη, που είχε την επιμέλεια τού ήχου. Χαίρετε και ο Θεός μαζί μας!

Απομαγνητοφώνηση Ν. Μ.